Ιχνηλασία τόπων και ανθρώπων του ρεμπέτικου
Σε ήχο ελληνικό
ΓΙΩΡΓΟΣ Ε. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ
*ΣΠΥΡΟΥ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ:
ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2006, Ο ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΡΕΜΠΕΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ
(ΕΚΔΟΣΕΙΣ: ΤΟ ΛΙΜΑΝΙ ΤΗΣ ΑΓΩΝΙΑΣ)
Ξεχωριστή έκδοση, στην κατηγορία της, αποτελεί, χωρίς αμφιβολία, το «Ημερολόγιο 2006, ο Πειραιάς και το ρεμπέτικο τραγούδι» του Σπύρου Παπαϊωάννου. Κείμενα, σπάνιες φωτογραφίες και άλλο αρχειακό υλικό συνθέτουν ένα συναρπαστικό οδοιπορικό στον Πειραιά κατά την περίοδο που γεννήθηκε και αναπτύχθηκε εκεί το ρεμπέτικο τραγούδι.
Η προσέγγιση και ο χειρισμός του θέματος διακρίνονται για τη σοβαρότητα, την επιστημονικότητα αλλά και την πειστικότητα, όσον αφορά το ειλικρινές ενδιαφέρον και την αγάπη τού συγγραφέα για το θέμα του.
Αντίθετα με την αγοραία ρεμπετολογία των τελευταίων 30 χρόνων, στην εργασία του Σπύρου Παπαϊωάννου δεν θα βρεί κανείς ούτε ένα ατεκμηρίωτο ή παρακινδυνευμένο συμπέρασμα, ούτε μια ανακρίβεια, ούτε μια λογική ή ιδεολογική ακροβασία. Θα βρει, αντιθέτως, στοιχεία, πληροφορίες, μαρτυρίες, σχόλια, άφθονο με άλλα λόγια υλικό τεκμηρίωσης, αλλά και ερωτήματα που παραμένουν, από επιστημονική άποψη, δίχως έγκυρες απαντήσεις, που δείχνουν πόσο έλειψαν, στα τριάντα και πλέον χρόνια του αναβιωμένου ενδιαφέροντος για το ρεμπέτικο, οι απαιτούμενες έρευνες (μουσικολογικές, κοινωνιολογικές, εθνολογικές και άλλες).
Η έκθεση του υλικού αρχίζει «από Διός», όπως σημειώνει ο Σπύρος Παπαϊωάννου, δηλαδή από τον κορυφαίο εκπρόσωπο του ρεμπέτικου Μάρκο Βαμβακάρη και την ξακουστή Τετράδα του Πειραιά, την πρώτη και θρυλική ρεμπέτικη κομπανία (1934), που την αποτελούσαν εκτός απ' τον Βαμβακάρη, ο Γιώργος Μπάτης, ο Ανέστης Δελιάς κι ο Στράτος Παγιουμτζής και συνεχίζεται με αναφορές, σχόλια και βιογραφικά στοιχεία για όλους τους πρωταγωνιστές (μουσικούς, τραγουδιστές, τραγουδοποιούς) που έδρασαν την περίοδο αυτή.
Το Ημερολόγιο συνοδεύεται από έναν δίσκο CD με χαρακτηριστικά ρεμπέτικα σε εξαιρετική ηχητική επεξεργασία των παλαιών ηχογραφήσεων (23 ρεμπέτικα και μία έκπληξη).
Εκτός όλων των άλλων, ξεχωρίζει μια πολύ σημαντική, κατά τη γνώμη μου, διάκριση που κάνει ο συγγραφέας (μία από τις σημαντικότερες σε όλη τη φιλολογία περί του ρεμπέτικου) ανάμεσα στην κατάσταση που επικρατούσε γενικά πριν από τη δισκογραφική εμφάνιση του ρεμπέτικου και σ' αυτήν που διαμορφώθηκε μετά τους δίσκους και εξαιτίας των δίσκων. Διάκριση σπουδαία, καθώς τα σχετικά ερωτήματα που προκύπτουν είναι κρίσιμα.
Ειδικότερα για την προ-δισκογραφική περίοδο μπορούμε να πούμε πως το ρεμπέτικο ανήκει στην κατηγορία της ανώνυμης δημιουργίας, που είτε μεταφέρει αυτούσια είτε μεταπλάθει τη μουσική παράδοση του τόπου. Ο Βαμβακάρης είναι από τους τελευταίους γνήσιους εκφραστές της παράδοσης, όπως αυτή ζούσε ώς τον 20ό αιώνα έξω από το περιβάλλον και τις επιταγές της εμπορευματοποίησης, που μοιραία συνοδεύουν τη δισκοπαραγωγή.
Την εποχή που διαμορφώθηκε ο μουσικός Βαμβακάρης οι συνθήκες παραγωγής και διάδοσης της μουσικής των ανώνυμων λαϊκών δημιουργών ακολουθούσαν ακόμα τις παλιές, φυσικές διαδικασίες και όχι εκείνες που αργότερα επέβαλαν οι δίσκοι. Προς τα τέλη του 19ου αιώνα, η λαϊκή μουσική βρίσκεται σε μια ιδιαίτερη φάση της εξέλιξής της: Οι ψυχολογικές και διανοητικές συνθήκες, κάτω από τις οποίες συντελείται η μουσική δημιουργία, από τον ανώνυμο λαϊκό τεχνίτη, υφίστανται μια καθοριστική μεταβολή. Αγροτικοί πληθυσμοί μετακινούνται προς τα αστικά κέντρα όπου, εκ των πραγμάτων, υποχρεώνονται να προσαρμοστούν στους όρους ενός άλλου τρόπου ζωής. Η παράδοση του δημοτικού τραγουδιού, της οποίας είναι φορείς, οφείλει και αυτή να προσαρμοστεί στις νέες κοινωνικές συνθήκες, εφ' όσον θέλει να παραμείνει ζωντανή και να επιτελέσει το σκοπό της.
«Την προσπάθεια αυτή θα χαρακτηρίζαμε επιτυχή», γράφει ο Σπύρος Παπαϊωάννου, «αν και την υποψία μόνον καταφέρναμε να ενσταλλάξουμε για το τι πιθανόν να συνέβαινε, το τι έτρεχε τότε εκεί στο λιμάνι και στις γύρω συνοικίες, σ' όλα τα λιμάνια και όλους τους χώρους όπου υπήρχε με τον ένα ή τον άλλο τρόπο ο κόσμος των ρεμπέτικων τραγουδιών [...] Την υποψία για το ότι ο κόσμος αυτός βρέθηκε να κουβαλάει στους ώμους του, μόνος μέσα στην κοινωνική του εκτόπιση, ό,τι τα άλλα "ενταγμένα" κοινωνικά στρώματα είχαν παρατήσει. Το φορτίο δηλαδή που αποτελούσε κομμάτι της παράδοσής μας, όποιο και όσο κι αν ήταν αυτό και με όποιους τρόπους και από οπουδήποτε κι αν προερχόταν».
Το οδοιπορικό - ιχνηλασία στον περασμένο αλλά όχι ξεχασμένο αυτόν κόσμο τελειώνει με μια εύστοχη επισήμανση του συγγραφέα: «... ο κόσμος αυτός που είχε τραγούδι του το ρεμπέτικο, όχι υποχρεωτικά ίδιος μ' αυτόν που το άκουγε απλώς και ενδεχομένως γλένταγε, ο κόσμος των απόκληρων, των εργατών του λιμανιού και των συναφών επαγγελμάτων, των γυρολόγων, των αστέγων, των χαμινιών, των πορνών, των αγαπητικών, των παρανόμων, των χασικλήδων, των πρεζάκηδων και πολλών άλλων που "ζούσαν" τη χωρίς διέξοδο μαύρη ζωή, αυτός ο κόσμος που τον εξέφραζε ένας εκδορέας, ένας οξυγονοκολλητής, ένας ράφτης, ένας βαρκάρης -οι περισσότεροί τους χασικλήδες- ένας πρεζάκιας και τόσοι άλλοι σχετικοί, πήρε την εκδίκηση του απέναντι στην αστική και μικροαστική τάξη με ό,τι αυτές σημαίνουν, την εκδίκηση απέναντι στην εξουσία και τον φασισμό που τους έπνιξε, αφού τα παρακλάδια του ρεμπέτικου τραγουδιού τους, μοναδικού φορέα στις πόλεις της ελληνικής αλλά και της πολυεθνικής ανατολικής παράδοσης, επιδέξιοι ή αδέξιοι λόγιοι ή "λαϊκοί" μεταποιητές και διαχειριστές έκαναν τα ρεμπετοειδή προϊόντα και υποπροϊόντα εθνική τους υπόθεση, που μας βύθισε στην κακογουστιά, τον αμορφισμό και την αλλοτρίωση».
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 22/03/2006
ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2006, Ο ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΡΕΜΠΕΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ
Να αναφέρω και εγώ λίγα πράγματα για το σχετικό ημερολόγιο.
Εκδόθηκε λοιπόν από το Πειραϊκό δημοτικό δίκτυο << το λιμάνι της αγωνίας>> ενα δίκτυο Πειραιωτών που συμμετέχει και στην τοπική αυτοδιοίκηση στο Δήμο του Πειραιά, και στο οποίο είμαι και γω μέλος.
Το θέμα του φετινού ημερολόγιου αποφασίστηκε με γνώμονα οτι ο Πειραιάς ήταν
ο κατ εξοχήν χώρος που γέννησε άνδρωσε και μεγαλούργησε το ρεμπέτικο.
Είναι μία υπέροχη δουλειά που περιγράφεται στο κείμενο του φίλου Adoni και δεν θέλω να σχολιάσω κάτι επιπλέον.
Εγινε με την επιμέλεια και το υλικό του μελετητή και συλλέκτη του ρεμπέτικου Σπύρου Παπαϊωάννου και περιέχει πλούσιο φωτογραφικό υλικό καθώς και στίχους πολλών τραγουδιών.
Το ημερολόγιο συνοδεύεται και από ένα cd με 24 τραγούδια με την επιμέλεια του Πάνου Σαββόπουλου.
Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να επικοινωνήσετε στα: 210 4190194
φαξ: 210 4190015
email: limani@internet.gr
http://www.tolimanitisagonias
η με προσωπικό μήνυμα σας σε μένα.
Εκδόθηκε λοιπόν από το Πειραϊκό δημοτικό δίκτυο << το λιμάνι της αγωνίας>> ενα δίκτυο Πειραιωτών που συμμετέχει και στην τοπική αυτοδιοίκηση στο Δήμο του Πειραιά, και στο οποίο είμαι και γω μέλος.
Το θέμα του φετινού ημερολόγιου αποφασίστηκε με γνώμονα οτι ο Πειραιάς ήταν
ο κατ εξοχήν χώρος που γέννησε άνδρωσε και μεγαλούργησε το ρεμπέτικο.
Είναι μία υπέροχη δουλειά που περιγράφεται στο κείμενο του φίλου Adoni και δεν θέλω να σχολιάσω κάτι επιπλέον.
Εγινε με την επιμέλεια και το υλικό του μελετητή και συλλέκτη του ρεμπέτικου Σπύρου Παπαϊωάννου και περιέχει πλούσιο φωτογραφικό υλικό καθώς και στίχους πολλών τραγουδιών.
Το ημερολόγιο συνοδεύεται και από ένα cd με 24 τραγούδια με την επιμέλεια του Πάνου Σαββόπουλου.
Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να επικοινωνήσετε στα: 210 4190194
φαξ: 210 4190015
email: limani@internet.gr
http://www.tolimanitisagonias
η με προσωπικό μήνυμα σας σε μένα.
