Ρωμιοί μουσικοί της Πόλης

Από στίχοι
Αναθεώρηση ως προς 00:00, 1 Ιανουαρίου 1970 από τον bill1961 (συζήτηση)
(διαφορά) ← Παλαιότερη αναθεώρηση | Τελευταία αναθεώρηση (διαφορά) | Νεότερη αναθεώρηση → (διαφορά)
Μετάβαση στην πλοήγηση Πήδηση στην αναζήτηση

1. Πετράκης (Tiryaki) (1543; - 1600)

Σημαντικός Ρωμιός συνθέτης και οργανοπαίκτης στην Οθωμανική αυτοκτρατορία του 16ου αιώνα. Έζησε στην Πόλη και μετείχε σε τάγμα δερβίσηδων, έχοντας το παρατσούκλι, Tiryaki (θεριακλής).

Ζει πιθανόν μεταξύ 1543 και 1600, και του αποδίδονται περί τις 10 συνθέσεις.

Σε κάποιες πηγές αναφέρεται ο Πετράκης ο Μέγας (Petraki I Kebir), είναι όμως πιθανότερο να αφορούν τον μεταγενέστερο Πέτρο τον Πελοποννήσιο.


2. Τanburi Angeli (Άγγελος ή Αγγέλης 1610; - 1690)

Μουσικός, δάσκαλος μουσικής και συνθέτης στην Οθωμανική αυτοκρατορία του 17ου αιώνα.

Έπαιζε ταμπούρ και γνώριζε τόσο τη βυζαντινή όσο και την οθωμανική μουσική (καθώς και την πρώιμη δημοτική). Στις πηγές αναφέρεται ως «tanburi Angeli». Eίχε την προσωνυμία «Αγγέλης ο Μέγας».

Μεταξύ των μαθητών του και ο πρίγκιψ Δημήτριος Καντεμήρης.

Έχουν διασωθεί 5 συνθέσεις του (πεσρέφια). Πέθανε περί το 1690.


3. Dimitrie Cantemir (Δημήτριος Καντεμήρης 1673-1727)

Σφάλμα στη δημιουργία μικρογραφίας: Αγνοούμενο αρχείο
Ο πρίγκηψ Δημήτριος Καντεμήρης

Γιος του Βοεβόδα της Μολδαβίας που μορφώθηκε στο Φανάρι με δασκάλους τον Άγγελο και τον Αχμέτ Τσελεμπί, γνωστός συνθέτης αλλά και θεωρητικός που εκπόνησε δικό του σύστημα μουσικής γραφής. Συνέθεσε περί τα 150 (ή 300 κατ' άλλους) κομμάτια, από τα οποία διασώζονται περί τα τριάντα.

Αναφέρει σχετικά ο Γ. Παπαδόπουλος στο βιβλίο του: “Ιστορική επισκόπησις της βυζαντινής εκκλησιαστικής μουσικής από των αποστολικών χρόνων μέχρι των καθ΄ ημάς (1-1900 μ.Χ)”:

"....Δημήτριος Καντεμίρης, γεννηθείς τω 1673 εν Κριμαία και αποθανών πεντηκοντούτης την ηλικίαν, διετέλεσεν επί Σουλτάν Μαχμούτ του Δ' ηγεμών της Βλαχίας· ανήρ ευρυμαθής, πολύγλωττος, εγκρατέστατος της καθ’ημάς μουσικής ως και της αραβοπερσικής, χειριζόμενος δε τον αραβικόν πλαγίαυλον (νέϊ) και την πανδουρίδα· συνέγραψε πραγματείαν περί Μουσικής ελληνιστί, και αραβοπερσιστί, εν η πραγματεύεται περι των διαφόρων συστημάτων της αραβοπερσικής μουσικής. Εις αυτόν αποδίδεται η εύρεσις τον ρυθμού του καλουμένου τουρκιστί «ζαρ μπεΐν» (κύβος ηγεμόνος)......"


4. Ζαχαρίας ο χανεντές (Zaharya 1680 – 1750)

Σφάλμα στη δημιουργία μικρογραφίας: Αγνοούμενο αρχείο
Ζαχαρίας ο χανεντές

Γόνος εύπορος οικογενείας που ασχολιόταν με το εμπόριο γούνας, γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Τούρκικες πηγές αναφέρουν ως έτος γέννησης το 1680 και έτος θανάτου το 1740 ή 1750, όμως αυτές οι αναφορές αμφισβητούνται. Αναφέρεται ότι κατοικούσε σε ένα από τα προάστια του Βοσπόρου, ανάμεσα στο Μπεμπέκι και στα Θεραπειά, όπου μακριά από το πλήθος ζούσε μοναχικά, έχοντας διαρκή ενασχόληση με τη μουσική.

Σύμφωνα πάντα με τουρκικές πηγές, ήταν τραγουδιστής στο σεράι στα χρόνια των σουλτάνων Αχμέτ Γ´ (1703-1730) και Μαχμούτ Α´ (1730-1754).

Υπήρξε φίλος, μαθητής αλλά και δάσκαλος του πρωτοψάλτη Δανιήλ (π. 1789), μαθητής στην εκκλησιαστική και δάσκαλος στην “εξωτερική” μουσική. Είναι άλλωστε χαρακτηριστική η πρώτη άμεση αναφορά για τον Ζαχαρία, στα χειρόγραφα Ξηροποτάμου 318 και Βατοπεδίου 1427, τα οποία εκδόθηκαν το 1818:

“Ζαχαρίας ο χανεντές, εν αρχή του ΙΖ αιώνος, μαθητής πολλών, ατελής δε μείνας της έσω μουσικής, ευδοκίμησεν υπερβαλλόντως εν τη έξω”.

Σε χειρόγραφα περιοδικά της εποχής του, αναφέρεται ως “Mir Cemil” (“Θεσπέσιος Κύριος”), γεγονός που οδήγησε σε υποθέσεις πως έγινε μουσουλμάνος προς το τέλος της ζωής του. Σε ανέκδοτη βιογραφία του ο Ραούφ Γεκτά Μπέι (1871 - 1935) γράφει ότι ο Ζαχαρίας έψαλλε και σε τεκέδες (μοναστήρια) των Μεβλεβί.

Τούρκοι μελετητές, συμφωνούν ότι υπήρξε ο σημαντικότερος συνθέτης έργων για φωνή της Κλασσικής Οθωμανικής Μουσικής. Μελοποίησε εκκλησιαστικά μέλη (ιδίως λαμπρούς καλοφωνικούς ειρμούς, όπως: «Φρικτόν το βήμα σου», που βρίσκεται στον 277 Κώδικα της Μονής Ξηροποτάμου με την αναγγελία «...το δε μέλος κυρίου Ζαχαρίου του μουσικωτάτου της Περσικής Τέχνης». Όμως η μουσική του ιδιοφυΐα αποτυπώθηκε στη σύνθεση πολλών και έντεχνων αστικών τραγουδιών, που (ως προς την τέχνη και το ρυθμό τους) θεωρούνται απαράμιλλα. Από τις εκατό και πλέον συνθέσεις του κοσμικής μουσικής, σώζονται μόνο είκοσι μία. Στα οργανικά κομμάτια του και τα γνωστά: «Ραστ Μπεστέ», «Χουσεϊνί Αγκίρ Σεμάι» και «Ουζάλ γιουρούκ σεμάι» (σε `Ηχο πλάγιο Β΄).

Σύμφωνα με τον Κυριακό Φιλοξένη, στα έργα του ανήκει επίσης και συλλογή ελληνικών τραγουδιών με τίτλο "Ευτέρπη", που μετά το θάνατό του: "εξεδόθη δε εξηγηθείσα παρά Θεοδώρου του Φωκαέως και Σταυράκη του χανεντέ, αλλ' ουδαμού αναφέρεται το όνομα του γνησίου ποιητού Ζαχαρίου του χανεντέ (μελωδού)".


5. Πέτρος ο Πελοποννήσιος (1730 - 1778)

Σφάλμα στη δημιουργία μικρογραφίας: Αγνοούμενο αρχείο
Πέτρος ο "κλέφτης"

Μία από τις μεγαλύτερες μουσικές μορφές του ΙΗ΄ αιώνα. Γεννημένος περί το 1730 στην Πελοπόννησο (ίσως στο χωριό Γοράνοι της Λακωνίας)και πέθανε στα 1778 από επιδημία πανώλης.

Ο Γ. Παπαδόπουλος μας πληροφορεί ότι εμαθήτευσε «παιδιόθεν εν Σμύρνη» σε κάποιον ιερομόναχο μουσικό και μετέπειτα στην Κωνσταντινούπολη κοντά στον Πρωτοψάλτη της Μεγάλης Εκκλησίας Ιωάννη Τραπεζούντιο. Στα 1770, με τον θάνατο του Ιωάννη και την ανάληψη της πρωτοψαλτίας από τον Δανιήλ, ο Πέτρος γίνεται Λαμπαδάριος (αριστερός χοράρχης) της Μεγάλης Εκκλησίας.

Ο Πέτρος Λαμπαδάριος «εθαυμάζετο υπό των συγχρόνων αυτού και διά την έξοχον μουσικήν αυτού αντίληψιν και μίμησιν, δυνάμενος μάλιστα να διαφυλάξη πιστώς διά της γραφής του οιονδήποτε μέλος έστω και άπαξ ψαλλόμενον υπ' άλλου. Εντεύθεν υπό των Οθωμανών εκαλείτο Χιρσίζ Πέτρος (κλέπτης) και Χότζας (διδάσκαλος)»», αναφέρει ο Γ. Παπαδόπουλος.

Δε φαίνονται επαρκώς τεκμηριωμένες οι απόψεις (βλ. Γιάννης Πλεμμένος - Πέτρος Λαμπαδάριος, ένας Πελοποννήσιος δερβίσης Άρθρο στο Βήμα της Κυριακής, 18 Ιουλίου 1999 - Αρ. Φύλλου 12640, σελ.: B03), ότι κατά την παραμονή του στη Σμύρνη ο Πέτρος μυήθηκε στο τάγμα των δερβίσηδων Μεβλεβί.

Εντυπωσιάζει όμως, η ενεργός συμμετοχή των δερβίσηδων στην κηδεία του. Με το άγγελμα του θανάτου του Πέτρου, οι δερβίσηδες της Πόλης, παίρνοντας την άδεια του Πατριάρχη, συγκεντρώθηκαν στο νεκροταφείο των Ορθοδόξων, όπου μετά το τρισάγιο και την κατάθεση της σορού στον τάφο, έψαλλαν τον παθητικό σκοπό τους με τον αυλό. Μάλιστα, ένας απ' αυτούς, κατεβαίνοντας στον τάφο και κρατώντας στα χέρια τον αυλό του, είπε τα εξής: «Αείμνηστε δάσκαλε, δέξου και από μας, τους ορφανούς μαθητές σου, το στερνό τούτο δώρο, για να συμψάλλεις με αυτό στον Παράδεισο μαζί με τους αγγέλους». Και αφήνοντας τον αυλό στην αγκαλιά του νεκρού, βγήκε από τον τάφο δακρυσμένος.

Εκτός από την εκκλησιαστική μουσική ο Πέτρος, σημαντική υπήρξε και η ενασχόλησή του με την κοσμική (“εξωτερική”) μουσική. Έχει εξακριβωμένα συνθέσει πάνω από 100 τραγούδια κοσμικής μουσικής, όπου χρησιμοποιεί τουρκικές κλίμακες και ρυθμούς, αλλά ελληνικό στίχο. Σε ένα από αυτά αναφέρεται στην πρόθεσή του να ασπασθεί τη δερβίσικη ζωή, ως αποτέλεσμα ερωτικής απογοήτευσης:

Σαν δεν ήθελες φιλίαν, τι με έδιδες αιτίαν; Εγώ θα αποφασίσω σαν δερβίσης πια να ζήσω. Όλα πλέον τα του κόσμου να τα βγάλω απ' εμπρός μου. Και συ μ' έδωκες αιτία, και λοιπόν γιατί η κακία;


6. Τζώρτζης ή Γιώργης ή Στραβογιώργης (Kemani Corci ή Kemani Yorgi)

Τυφλός (γι' αυτό και είχε το παρατσούκλι Στραβογιώργης) βιολιστής στην Αυλή του Σουλτάνου Selim III (1789–1808).

Γεννήθηκε στα Ταταύλα περί τα μέσα του 18ου αι. και πέθανε το 1810.

Kύριο όργανό του ήταν η 4χορδη λύρα, στην οποία, πρόσθεσε άλλες 3 χορδές δημιουργώντας την 7χορδη λύρα (το "μέγα βιολί", τουρκιστί κεμάν) όργανο που εισήγαγε στην Αυλή του Σουλτάνου.

Όμως σύγχρονοι ειδικοί (Χρ. Τσιαμούλης - Π. Ερευνίδης) υποστηρίζουν ότι υπήρξε και άλλος συνονόματος τυφλός μουσικός προγενέστερος του Στραβογiώργη (Κemani Yorgi) o oποίος έπαιζε όλα τα όργανα και ήταν αυτός που εισήγαγε το «μέγα βιολί» στη Μεγάλη Πύλη. Στηρίζουν την άποψή τους στον Charles Fondon, ο οποίος περί το 1753-60 αναφέρει «ο τυφλός Γιώργης, που παίζει στο παλάτι, εισήγαγε το βιολί» (επί Μαχμούτ του Ι 1730-1754).