ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΣΤΙΧΟΥΡΓΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ

ΦΥΛΛΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ & ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Απάντηση
Μήνυμα
Συγγραφέας
Άβαταρ μέλους
socrates
More than 150 posts user.
Δημοσιεύσεις: 438
Εγγραφή: 21 Οκτ 2006 11:31 pm
Τοποθεσία: the other side of nowhere

ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΣΤΙΧΟΥΡΓΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ

#1 Δημοσίευση από socrates »

(for sticky)
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ Αυτός ο κατάλογος ανανεώνεται συνέχεια με ενεργές υπερσυνδέσεις
στο περιεχόμενο δμοσιεύσεων ή σε άλλους χώρους του ευρύτερου cyberspace... :-)


1. ΜΕΡΙΚΑ ΤΥΧΑΙΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΤΑΞΗΣ: ΕΠΙΦΩΝΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΟΛΕΣ
Τελευταία επεξεργασία από socrates σε 25 Μαρ 2016 12:00 pm, έχει επεξεργασθεί 6 φορές συνολικά.

Άβαταρ μέλους
socrates
More than 150 posts user.
Δημοσιεύσεις: 438
Εγγραφή: 21 Οκτ 2006 11:31 pm
Τοποθεσία: the other side of nowhere

Re: ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΣΤΙΧΟΥΡΓΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ - ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΗ ΣΗΜΕΙΩΣΗ

#2 Δημοσίευση από socrates »

Ορμώμενος από την παρακάτω δημοσίευση του giwrgos_p σε άλλη ενότητα της σελιδας περί στίχων αναφοράς στις κατατάξεις υλικού δημιουργώ αυτή την ενότητα γενικού περιεχομένου για όλους μας.
Για όποιον θέλει να συμμετέχει σ' αυτή την συζήτηση θα πρότεινα να δίνετε στις δημοσιεύσεις σας κάποιον επί μέρους τίτλο όπως κάνω πιο πάνω προσθέτωντας "ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΉ ΣΗΜΕΙΩΣΗ" μετά τον γενΙκό τίτλο "ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΣΤΙΧΟΥΡΓΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ, για ευκολία αναφοράς και διασταύρωσης πληροφοριών.

Kαι μία επιπλέον πρόταση, αυτή τη φορά για τον "πρώτο στίχο".
Προτείνω στο πεδίο αυτό να συμπληρώνεται ο στίχος κανονικά, χωρίς τα επιφωνήματα και τις προσθήκες που μπαίνουν συχνά, συνήθως στα δημοτικά. Για παράδειγμα να γραφτεί "Να ήμουν στην Αράχωβα να ΄μουν στο πανηγύρι" αντί του "Ωρέ να ήμουν στην, να ήμουν στην Αράχωβα"ή στον "αμάραντο" να γαφτεί "Για δέστε τον αμάραντο" κι όχι "Αχ για ιδε, καλέ για ιδέ, για ιδέστε τον αμάραντο". Ή ας πούμε στον "αετό", να γραφτεί "Ένας αετός καθότανε" κι όχι "Ένας, μωρέ ένας, ένας αετός". Είναι πολλά δημοτικά που ξεκινούν με ένα "ωρέ". Προτείνω αυτό να μην αναφέρεται στο πεδίο "πρώτος στίχος". Αν είναι να το συμφωνήσουμε, να μην κάνει ο καθένας όπως νομίζει, και να προχωρήσουμε.
Τελευταία επεξεργασία από socrates σε 23 Μαρ 2016 08:04 pm, έχει επεξεργασθεί 4 φορές συνολικά.

Άβαταρ μέλους
socrates
More than 150 posts user.
Δημοσιεύσεις: 438
Εγγραφή: 21 Οκτ 2006 11:31 pm
Τοποθεσία: the other side of nowhere

Re: ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΣΤΙΧΟΥΡΓΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ - ΜΕΡΙΚΑ ΤΥΧΑΙΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΤΑΞΗΣ: ΕΠΙΦΩΝΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΟΛΕΣ

#3 Δημοσίευση από socrates »

Συμφωνώ με την πρόταση του giwrgos_p πιο πάνω που μιλά για "στίχους αναφοράς" στην ουσία και αυτοί χρειάζεται να αναφέρονται ως "μετρικά καθαροί" χωρίς επιφωνήματα που μπορεί να συγχέουν το ποιητικό μέτρο και να δίνουν λάθος ιδέα γύρω απ' αυτό.
Θα πήγαινα πάρα πέρα με την ιδέα αυτή λέγοντας πως και στις καταγραφές όλων των στίχων ενός τραγουδιού πρέπει πρώτα να γίνεται όσο πιο ακριβής αναγνώριση του μέτρου ή/και του αριθμού των ποιητικών ποδιών είναι δυνατόν, χωρίς την συμπερίληψη επιφωνημάτων. Κατόπιν στην καταγραφή τα επιφωνήματα πρέπει βεβαίως να συμπεριλαμβάνονται σαν ενδεικτικά στοιχεία μίας συγκεκριμένης εκτέλεσης/ηχογράφησης, αλλά νομίζω πάντα μέσα σε παρενθέσεις ώστε και πάλι να μην εμποδίζουν ή συγχέουν τις ροές των εκάστοτε ποιητικών ρυθμών.

Επ' αυτού του θέματος θέλω να προσθέσω τα εξής:

Υπάρχουν επιφωνήματα διαφορετικών ειδών. Μερικά από αυτά είναι όντως μέρη του κυρίως ποιητικού ρυθμού και κατά συνέπεια μέρη του στίχου και θα πρέπει να καταγράφονται χωρίς τις παρενθέσεις που πρότεινα.

Τέτοια Παραδείγματα:
1
"Άλα,
άνοιξε κι' άλλη μπουκάλα,"

κλπ, και παρομοίως παρακάτω στο ίδιο τραγούδι,
"όπα,
η καρδιά μου η σορόπα"

και
"φτού σου,
οι πενιές του μπουζουκιού σου"
κλπ, κλπ.
Εδώ πρόκειται περί συνθέτου ποιητικού μέτρου/ρυθμού γραμμένου από έμπειρο λόγιο στιχουργό (Αλέκο Σακελάριο, αν δεν κάνω λάθος) ο οποίος μιμείται την παραδοσιακή στιχουργία (με επιτυχία σ' αυτήν την περίπτωση) και οι χρησιμοποιούμενες λέξεις/επιφωνήματα είναι συγχρόνως και λειτουργικά αδιαχώριστα μέρη του συνθέτου ποιητικού ποδιού, αλλά και μέρη με δική τους μελωδική αξία στην μετέπειτα συνειδητοποίηση και μελοποίηση του μέτρου από τον συνθέτη.
Συνεπώς εδώ μιλάμε για ένα "άλα" που δεν έχει καμία σχέση με το φημισμένο επιφωνηματικό "άαααλα" του Ζαμπέτα ή με άλλα μικρότερα "άλα" που ακούγονται σε διάφορα τραγούδια. Το μεν "άλα" ή "όπα" στο τραγούδι του Σουγιούλ είναι λειτουργικό μέρος στιχουργίας, τα δε υπόλοιπα είναι απλά επιφωνήματα (συνήθως ατραγούδιστα)και χωρίς ρυθμικές/μελωδικές αξίες.

2
(παραδείγματα από Χατζηχρήστο)
"Πάμε στο Φάληρο
Εϊβαλά!
έχει αστροφεγγιά,
Εϊβαλά!"

Η λέξη "εϊβαλά" εδώ μπορεί φυσικά να χαρακτηρισθεί σαν επιφώνημα μόνο στη γραμματική της ανάλυση. Αλλά στην δική μας ανάλυση πρέπει να ειδωθεί σαν λειτουργικό και αδιάσπαστο μέρος της μελοποίησης, αλλά και του τροποποιούμενου ποιητικού μέτρου.

ΑΛΛΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ (επιφωνημάτων και επιδράσεώς τους στο ποιητικό μέτρο)

3
Ο παραπάνω συνθέτης δίνει το ίδιο το όνομά του υπό έννοια μελοποιημένου επιφωνήματος σε κλητική πτώση, αλλά μόνο σαν λειτουργικό μέρος μελωδίας :
"Ήρθαμε να γλεντήσουμε, Χατζηχρήστο," κλπ.
Εδώ η παρεμβολή της λέξεως "Χατζηχρήστο" μπορεί κάλλιστα να μπερδέψει κάποιον άνθρωπο με λίγη πείρα που επιχειρεί μία προκαταρτική ανάλυση και κατάταξη, ακριβώς για το λόγο ότι η λέξη είναι μεν αδιάσπαστο μέρος της μελοποίησης, αλλά δεν ανήκει στον ποιητικό ρυθμό υπό χρησιμοποίηση, οπότε η ανάλυση πρέπει να δεί πιο βαθειά για να περιγράψει ένα πιο σύνθετο φαινόμενο.
Ο ποιητικός ρυθμός μπορεί να αναγνωρισθεί εύκολα σαν ο πιο κοινός στο ρεμπέτικο και στην παραδοσιακή στιχουργία, δηλαδή σαν Ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος αν τον σκεφτούμε σαν:
"Ήρθαμε να γλεντήσουμε να φύγει το μαράζι,
κι' αν φύγουνε πολλά λεφτά, χαλάλι, δεν πειράζει".

Παρεμβάλλοντας τη λέξη "Χατζηχρήστο" σαν απαραίτητη για τη μελωδική διεργασία, ο πρώτος στίχος του διστίχου γίνεται 19 συλλαβές (πολύ σπάνιο αν όχι ανύπαρκτο στην λαϊκή στιχουργική)και για να γίνει η ζωή μας ακόμα πιο δύσκολη η εν λόγω λέξη έχει τροχαϊκό τονισμό που δεν "ταιριάζει" με τον συμφραζόμενο ιαμβικό ρυθμό. Γράφω τον τονισμό του προκύπτοντος 19σύλλαβου στίχου με τα παραπάνω δεδομένα, με έντονη γραφή και υπογράμμιση μόνο στις τονισμένες (μετρικά) συλλαβές όπως υπαγορεύονται από τον Ίαμβο και τον Τροχαίο και χωρισμένο με πλάγιες γραμμές σε ιαμβικά ή τροχαϊκά πόδια.Το τροχαϊκό δίμμετρο δίνεται σε πλάγια γραφή για οπτική διαφοροποίηση από τα ιαμβικά ημιστίχια εκατέρωθεν αυτού. Ο γραμματικός τονισμός των λέξεων δεν είναι απαραίτητο να συμπίπτει με τον μετρικό τονισμό του ποιητικού ποδιού, και επίσης υπενθυμίζω ότι ο κλασικός 15σύλλαβος Ίαμβος τελειώνει πάντα με ένα τροχαϊκό πόδι ( _ U) που σημειώνεται στο παράδειγμα με κόκκινο χρώμα:

Ήρ-θα-/με να/ γλεν-τή/-σου-με,/ Χα-τζη/-χρή-στο,/ να φύ/-γει το/ μα-ρά-ζι/

Ο δεύτερος στίχος του παραπάνω διστίχου δεν παρουσιάζει μεγάλο πρόβλημα και ούτε φαίνεται να διασπά τον ιαμβικό ρυθμό διαδοχής ασθενούς-ισχυρού, αλλά και εδώ αν μετρήσουμε τις συλλαβές θα δούμε πως στην ουσία είναι 16 και όχι 15, επομένως θα έπρεπε να παρατηρηθεί κάποια ρυθμική ανωμαλία. Ο λόγος που τέτοια ανωμαλία δεν παρουσιάζεται είναι η χρησιμοποίηση του φαινομένου (ή τεχνικής) που στην γραμματική λέγεται συναίρεση (και αφορά κυρίως τους διφθόγγους), αλλά στην ποίηση χρησιμοποιείται ο όρος "συνίζηση". Και οι δύο αφορούν τη συγχώνευση δύο συλλαβών σε μία, όπου το έδαφος προσφέρεται. Έτσι στην γραμματική μπορούμε να έχουμε το ασυναίρετο ρήμα "Τιμάω" στην συνηρημένη μορφή "Τιμώ" κατά τον κανόνα (α + ω = ω), και στο δικό μας παράδειγμα να χρησιμοποιήσουμε συνίζηση στις πρώτες δύο συλλαβές (κι' - αν) και να τις προφέρουμε σαν μία (κι'αν) - δοσμένη σε γαλάζια γραφή και σε μεγαλύτερο μέγεθος, μετατρέποντας εντέλει τις 16 συλλαβές στις 15 χρειαζούμενες του προ-διαγραφικού ρυθμού του Ιάμβου.

κι'αν φύ/-γου-νε/ πολ-λά /λεφ-τά,/ χα-λά-/λι, δεν /πει-ρά-ζει

Η συνίζηση είναι πολύ χρήσιμη και συναντιέται αρκετά συχνά σε ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους που στο μάτι παρουσιάζονται σαν περισσότερες συλλαβές αλλά στη ρυθμική μέτρηση είναι πάντα δεκαπέντε, οπότε πρέπει πάντα να την παίρνει κάποιος υπ' όψιν στις αναλύσεις μετρικών ποδιών, και επί πλέον δεν είναι φαινόμενο που συναντιέται μόνο σε ιαμβικά πόδια αλλά παντού στην ποιητική ή και στην ομιλούμενη γλώσσα.

Αυτά τα ολίγα για την ώρα περί επιφωνημάτων. Θα ήθελα να προχωρήσω και σε πιο σύνθετες και περίπλοκες περιπτώσεις επιφωνημάτων, επικλήσεων, κ.λπ. και με τι τρόπο μπορούν αυτά τα στοιχεία να επηρεάσουν/τροποποιήσουν τα διάφορα μετρικά πόδια σε γενική χρήση μέσα στη λαϊκή μας ποίηση.
Αυτά τα πόδια δεν είναι πολλά σε αριθμό, όπως ξαναείπα σε άλλο thread, από όλους τους αρχαίους ελληνικούς ποιητικούς πόδες-μέτρα, μόνο ο Ίαμβος και Τροχαίος χρησιμοποιούνται κατά κόρον στην νεότερη παράδοση και πολύ πιο σπάνια και κατ' εξαίρεση ο Δάκτυλος και ο Ανάπαιστος.

Με την παρούσα ευκαιρία θέλω να δηλώσω πως έχω παρατηρήσει αρκετές φορές τη λαϊκή και δημοτική μας ποίηση να έχει παρερμηνευθεί σε "τεχνικές" αναλύσεις και συχνά (ακουσίως) υπονομευθεί από διάφορους "μπουρδο-ρεμπετολόγους" και άλλους ερασιτέχνες και να υπογραμμίσω την ανάγκη σοβαρής τεχνικής αναλυτικής προσέγγισης του θέματος.
Για αυτό το σκοπό χρειάζονται κάποιες γνώσεις που αποκτούνται εύκολα, αλλά κυρίως χρειάζεται αγάπη και αντικειμενική σοβαρότητα, και σ' αυτό το έδαφος κάνω έκκληση για εθελοντές.
Αυτό που καταρχήν έχω στο μυαλό μου είναι ένας μεγάλος διαχωρισμός και κατάταξη του υλικού σε Ίαμβους, Τροχαίους και μία τρίτη γενικότερη "άλλη μορφή", με σκοπό τη συλλογή στατιστικών στοιχείων που θα βοηθήσουν μελλοντικούς ερευνητές αφ' ενός, και την προετοιμασία υλικού για λεπτομερέστερη ανάλυση αφ' εταίρου.
Η δουλειά μπορεί να φαίνεται βουνό, αλλά δεν είναι δύσκολο να γίνει και μπορεί για πολλούς να αποδειχτεί και ψυχαγωγική. Δίνω δύο τροχαϊκά και δύο ιαμβικά παραδείγματα:

ΤΡΟΧΑΙΟΣ

Σε γνωρίζω από την όψη,
του σπαθιού την τρομερή

(παρομοίως)

Μία φούντωση μιά φλόγα
έχω μέσα στην καρδιά

ΙΑΜΒΟΣ

Του κύκλου τα γυρίσματα που ανεβοκατεβαίνουν
και του τροχού π' ώρες ψιλά κι' ώρες στα βάθη πηαίνουν

(παρομοίως)

Χωρίσαμε ένα δειλινό με δάκρυα στα μάτια,
η αγάπη μας ήταν γραφτό να γίνει δυό κομμάτια.

Είμαι σίγουρος πως και οι τέσσερες μελωδίες συνυφασμένες με τα παραπάνω δίστιχα είναι πασίγνωστες. Προσπαθήστε να αντικαταστήσετε το τραγούδι του Τσιτσάνη με τον Ερωτόκριτο και το τραγούδι του Μάρκου με τον εθνικό ύμνο (και αντιστρόφως) και τραγουδήστε τα ανάλογα με την "λάθος" αντικαταστάτρια μελωδία. Αν τα καταφέρετε και αν μπορείτε να σκεφτείτε παρόμοια παραδείγματα σημαίνει πως είστε έτοιμοι για τη συλλογή στατιστικών στοιχείων που προτείνω. (Λέτε να κάνουμε τη Φραγκοσυριανή εθνικό ύμνο στο τέλος αυτής της ιστορίας? :-) )

Οπωσδήποτε θα προκύψουν πολλές ανομοιότητες σε όλη αυτή την ανίχνευση, φερειπείν στίχοι με διαφορετικό αριθμό συλλαβών σε ιαμβικούς και τροχαϊκούς τονισμούς, διαφορετικές ομοιοκαταληξίες (όχι πάντα ζευγαρωτές, αλλά επίσης σταυρωτές, ζευγαρόπλεκτες κ.α.) ή στροφές σε 5στιχα 6στιχα ή 8στιχα, καθώς επίσης και μπερδευτικές περιπτώσεις συνίζησης, ή σύνθετα ποιητικά πόδια όπως του Χατζηχρήστου πιο πάνω. Αλλά μία αρχή πρέπει κάποτε να γίνεται και το κολύμπι μαθένεται στην προσπάθεια να μην πνιγεί κανείς.

Τελειώνοντας θα ήθελα να τονίσω ότι όλα τα παραπάνω αναφέρονται μόνο στο μετρικό εδάφιο της ποίησης και δεν επηρεάζουν την μελωδική έμπνευση και ρυθμικές επιλογές του συνθέτη όταν αυτός μελοποιεί με άλλες παραμέτρους στο μυαλό όπου σε συνδυασμό με το μέτρο της ποίησης τον απασχολούν κυρίως ο καθ' εαυτόν μελωδικός ρυθμός και σε πολλές περιπτώσεις ο συνοδεύων αρμονικός ρυθμός που προκύπτει από το τροπικό σχήμα υπό διεργασία.

Απάντηση

Επιστροφή σε “Πρακτικά βοηθήματα”