Αλήθεια πόσοι από εμάς γνωρίζουν δυο πράγματα για τον Γιοβαν Τσαούς? Αμφιβάλλω αν κάποιοι ξέρουν το πραγματικό του όνομα που είναι Γιάννης Εϊτζηριδης ενώ το τούρκικο παρατσούκλι "Γιοβάν Τσαούς" που σημαίνει "Γιάννης ο Λοχίας" προέρχεται από το βαθμό που είχε όταν υπηρέτησε στον Τουρκικό Στρατό. Κάνω paste δυο λόγια για το μεγάλο δημιουργό:
Ο Γιοβαν Τσαούς ή Γιάννης ο Λοχίας, από το βαθμό που είχε όταν υπηρέτησε στο Τούρκικο στρατό, γεννήθηκε από Έλληνες γονείς το 1893 στην πόλη Κασταμονή της ευρύτερης περιφέρειας Κασταμονής (αρχαία Παφλαγονία), της περιοχής του Πόντου. Σύμφωνα με τις πληροφορίες, πρέπει να ασχολήθηκε με τη μουσική από μικρή ηλικία παίζοντας τα έγχορδα της οικογένειας τον ταμπουρά, (σαζι, στη τουρκική μουσική ορολογία). Ανεπιβεβαίωτες αφηγήσεις συνεργατών και φίλων του, τον φέρουν σαν γνωστό μουσικό και οργανοπαίκτη στις διάφορες περιοχές της Μ. Ασίας, όπου ζούσε ασκώντας το επάγγελμα του μουσικού. Λέγεται ότι έπαιξε με διάσημους Τούρκους μουσικούς και τραγουδιστές ακόμα και στην αυλή του σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ. Στην Ελλάδα εγκαθίσταται μετά" τη μικρασιατική καταστροφή με τον ερχομό των προσφύγων, μάλλον το 1923. Μετά από την ταλαιπωρία των πρώτων χρόνων στα αντίσκηνα, η οικογένεια του κατόρθωσε να φτιάξει ένα ωραίο διόροφο σπίτι, κοντά στις εγκαταστάσεις του Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς, στην επέκταση των γραμμών του σταθμού των ΣΕΚ του Πειραιά. Εκεί θα την βρούμε από το 1927, όταν παντρεύεται την γυναίκα του Αικατερίνη. Στο ισόγειο εγκατέστησε το ραφείο του, ασκώντας το επάγγελμα του ράφτη εκείνη την περίοδο, ενώ αργότερα μετά το 1932 το μετέτρεψε σε ουζερί. Με θέα λοιπόν τα βαγόνια του τραίνου, όπου εύρισκαν προσωρινό καταφύγιο οι κάθε είδους ναρκομανείς, το ζεύγος Εϊτζιρίδη θα συγκινηθεί βαθύτατα από τη τραγικότητα της ζωής τους και θα γράψει μερικά από τα ωραιότερα ρεμπέτικα με θεματολογία γύρω από τα ναρκωτικά. Ανάμεσα σ' αυτά και ο "πρεζάκιας" σε στίχους της γυναίκας του. Το 1930-31 νοίκιασαν και λειτούργησαν ένα μαγειριό-ουζερί προς το Πέραμα, εκεί όπου βρίσκονται σήμερα οι δεξαμενές πετρελαίου. Το 1937 μετακόμισαν από τον Πειραιά οριστικά στο σπίτι τους στην Κοκκινιά, όπου έμειναν μέχρι που πέθαναν το 1942, από δηλητηρίαση. Είχαν φάει αλλοιωμένο, θαλασσοβρεγμένο στάρι, και ο Γιοβάν Τσαούς πέθανε στις 10 το βράδυ και μετά πέντε ώρες η γυναίκα του, στα χέρια της ανιψιάς της. Ο Γιοβάν Τσαούς ανήκει, θα λέγαμε, στη κατηγορία των "σπιτικών μουσικών" και -ανεξάρτητα από τις αναφορές για τη ζωή του στην Τουρκία - στην Ελλάδα ουδέποτε επαγγελματοποιήθηκε σα μουσικός. Δεν ανέβηκε ποτέ σε πάλκο, με τη μορφή που πήρε στην Ελλάδα τα χρόνια εκείνα, γιατί φαινόταν να διαφωνεί με το τρόπο λειτουργίας των μουσικών. Παρέμεινε ένας "ψυχαγωγός" της παρέας του. Ακόμα δεν έχει γίνει γνωστό πώς γνώρισε τον Παν. Τούντα - που ήταν τότε καλλιτεχνικός διευθυντής εταιρειών δίσκων - και πώς πείσθηκε να παίξει σε μερικά από τα ωραιότερα και διασημότερα τραγούδια του. ("Εγώ θέλω πριγκιπέσσα", "Βαρβάρα", "Μαρίκα η Δασκάλα" κλπ.) Μ' αφορμή αυτή του τη σχέση, φαίνεται ότι βρήκε την ευκαιρία να μας αφήσει αυτά τα λίγα δείγματα των δικών του δημιουργιών. Στις ηχογραφήσεις των τραγουδιών του, χρησιμοποίησε έναν επίσης ερασιτέχνη τραγουδιστή, μηχανουργό, τον Αντώνη Καλυβόπουλο και έναν υπερεπαγγελματία, από τους καλύτερους της εποχής τον Στελλάκη Περπινιάδη. Η δισκογραφική του παραγωγή είναι 12 τραγούδια δικά του και η συμμετοχή του σε δέκα περίπου τραγούδια διαφόρων συνθετών. Οι ηχογραφήσεις αυτές έγιναν μεταξύ 1935 και 1937 και όπως φαίνεται εγκατέλειψε κι αυτός την ιδέα να συνεχιστεί μετά την επιβολή της μεταξικής λογοκρισίας (το ίδιο έκαναν και πολλοί άλλοι όπως ο Μπάτης, ο Δελιάς, ο Παπάζογλου).
Από τις λίγες ηχογραφήσεις που μας άφησε γίνονται φανερές οι γνώσεις του, επάνω στους χειρισμούς των "δρόμων" (ή μακάμ) της ανατολικής μουσικής καθώς και η δεξιοτεχνία του. Μετέδωσε πολλές από τις γνώσεις του στους φίλους του, μέλη της πειραιώτικης κομπανίας (Μάρκος Βαμβακάρης, Γιώργος Μπάτης, Ανέστης Δεληάς, Στράτος Παγιουμτζής, Στέλιος Κερομύτης κλπ.) με τους οποίους βρισκόταν συχνά και παίζανε στις διάφορες παρέες. Έννοιες όπως το ταξίμι, το μακάμ, η ονομασία των "δρόμων", φαίνεται ότι πέρασαν απ' αυτόν στα μέλη της πειραιώτικης κομπανίας. Το ιδιαίτερο προσωπικό του ύφος, η μοναχική του συμπεριφορά, τα "δύστροπα" του όργανα, με τις "περίεργες" διατάξεις των διαστημάτων, δημιούργησαν ένα μύθο γύρω από το όνομα του και τις δεξιοτεχνικές του ικανότητες και γνώσεις. Περιγράφεται απ' όλους όσους τον γνώρισαν σαν ένας ήρεμος καλόκαρδος και αυστηρών αρχών άνθρωπος.
Παναγιώτης Κουνάδης
