Ρεμπέτικα με μαντολίνο

"Κονσούλτο"
Μήνυμα
Συγγραφέας
Άβαταρ μέλους
socrates
More than 150 posts user.
Δημοσιεύσεις: 438
Εγγραφή: 21 Οκτ 2006 11:31 pm
Τοποθεσία: the other side of nowhere

#8 Δημοσίευση από socrates »

ΚΑΡΣΙΛΑΜΑΣ ΚΥΘΝΟΥ

ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΑ ΣΧΟΛΙΑ

Η Κύθνος ή τα "Θερμιά" όπως είναι γνωστό το νησί στους παλιούς ναυτικούς, βρίσκεται μετά την Τζιά (Κέα), όταν αφήνουμε πίσω μας το Σούνιο και πλέουμε προς τις πιο γνωστές Κυκλάδες.
Δεν ξέρω πολλά για την μουσική παράδοση του τόπου, αλλά νομίζω πως έχει αρκετή και πολύ Αιγαιοπελαγίτικη σε ύφος. Η κοντινή απόσταση και από την Αττική και από την Σύρο μάλλον έχει βοηθήσει στο να έχει γίνει σημαντική ζύμωση μουσικών στοιχείων από άλλες επί μέρους παραδόσεις δημοτικού και ρεμπέτικου, έτσι βρίσκονται κομμάτια καταγραμμένα/ηχογραφημένα όπως αυτό που παραθέτω και πού το θεωρώ σαν "πρωτο-ρεμπέτικο". Δεν είναι δυνατό να γίνει μία ακριβής ιστορική τοποθέτηση, αλλά έχω τη γνώμη ότι τέτοιου είδους ζυμώσεις γινόντουσαν καθ' όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα και ειδικότερα στην περιοχή του Αιγαίου όπου η ανάπτυξη της ναυτιλίας ήταν ένας μεγάλος ευνοϊκός παράγων.

Ο καρσιλαμάς είναι συνήθως συνυφασμένος με το Βόρειο Αιγαίο και Θράκη και ειδικότερα με τη Μυτιλήνη, και όντως έχουμε πάρα πολλά παραδείγματα αυτού του χορού και σε πολλαπλές παραλλαγές από αυτά τα μέρη, αλλά φαίνεται πανταχού παρών στο Αιγαίο και στην παραθαλάσσια Μ. Ασία και μάλλον έχει υπάρξει καθοριστικός για την μετέπειτα ζύμωσή του με το ζεϊμπέκικο και την εξέλιξη του ρεμπέτικου αστικού τραγουδιού.
Σαν ρυθμός/χορός είναι στις ημέρες μας αρκετά πιο γρήγορος από τον ζεϊμπέκικο και μόνο με αυτό το στοιχείο μπορεί εύκολα να διακριθεί από αυτόν, αλλά ακούγοντας πολλά παλιότερα παραδείγματα και των δύο χορών έχω την άποψη πως οι ταχύτητές τους ήταν πιο κοντινές, δηλαδή τα παλαιά ζεϊμπέκικα ήταν κάπως πιο γρήγορα και οι παλαιοί καρσιλαμάδες και αντικριστοί χοροί μάλλον πιο αργοί.
Αυτό το γεγονός ίσως να έχει συντελέσει στην τωρινή ασάφεια της μουσικής γραφής του ζεϊμπέκικου, αλλά όχι του καρσιλαμά.
Οι πρώτοι (εμπορικοί) καταγραφείς τραγουδιών, ίσως ειλικρινά αδαείς και μπερδεμένοι από την παρόμοια ρυθμική αγωγή των δύο χορών, κατέγραφαν και τους δύο σε 9/8 και έκτοτε το "κακώς κείμενο" παρέμεινε μέχρι τις ημέρες μας.
Στην προκειμένη περίπτωση πάντα διετύπωσα την άποψη ότι όντως πρόκειται περί κακώς κειμένου και η διαφοροποίηση των δύο ρυθμών/χορών πρέπει να γίνεται σαφής:
Ο καρσιλαμάς σε οποιαδήποτε υποδιαίρεση και ρυθμική ομαδοποίηση γράφεται (σύμφωνα με το γοργό ύφος του) σε 9/8.
Το ζεϊμπέκικο, (εκτός από καμηλιέρικο), σε οποιαδήποτε υποδιαίρεση και ρυθμική ομαδοποίηση γράφεται (σύμφωνα με το αργότερο ύφος του) σε 9/4, εκτός αν κάποιος βρίσκει μαζοχιστική απόλαυση στο να διαβάζει ομάδες εξηκοστών τετάρτων αντί για τις πολύ ευκολότερες των τριακοστών δευτέρων στα πολύ κινητικά περάσματα και φράσεις κομματιών .
Ειδικότερα για τον καρσιλαμά (ή αργιλαμά, αν κανείς επιμένει), το "9" του αριθμητή του στην πράξη μεταφράζεται στις εξής ρυθμικές ομαδοποιήσεις:
2+2+2+3
2+2+3+2
2+3+2+2
3+2+2+2
Υπάρχουν στην παράδοση αρκετά μουσικά παραδείγματα για όλες τις παραπάνω υποδιαιρέσεις του "9" και απουσιάζει παντελώς το λογικότερο (?) δυτικοευρωπαϊκό 3+3+3, οπότε θεωρώ τις υποδιαιρέσεις του καρσιλαμά σαν ανώτερες ρυθμικές συλλήψεις του ελληνικού ποιητικού πνεύματος που επηρέασε όλη την ανατολική Μεσόγειο, αλλά δύσκολα γίνονται κατανοητές από το "δυτικό" αυτί. Διαφαίνεται καθαρά πάντως ότι η πρώτη υποδιαίρεση (2+2+2+3) μας δίνει την σημαντική πλειοψηφία παραδειγμάτων.


ΕΠΙ ΜΕΡΟΥΣ ΣΧΟΛΙΑ

Δεν ξέρω αν αυτό το κομμάτι υπάρχει στη βάση δεδομένων μας, πρόκειται για μία ηχογράφηση από μία σειρά βινυλίων που έχω χάσει εδώ και πολλά χρόνια, αλλά πρόλαβα και κατέγραψα αρκετά κομμάτια σε μουσική γραφή, που σιγά-σιγά ξαναγράφω στο Sibelius και προσθέτω ταμπλατούρες για διάφορα όργανα.

Το παράδειγμα αυτό ανήκει στην τέταρτη ρυθμική υποδιαίρεση/ομαδοποίηση (3+2+2+2) του καρσιλαμά και το δίνω μόνο για τη χαρά του να το παίζει κανείς σε ένα μαντολίνο.

Το περιεχόμενο είναι τρείς εύκολα διακριτές μουσικές ενότητες, A, B, C και η δομή τους είναι στροφική και απλή, δηλαδή η μία μετά την άλλη και το σύνολο επαναλαμβανόμενο δύο ή τρείς φορές και τελειώνοντας με την πρώτη ενότητα, ήτοι: (A-B-C) X 3 - A.
Αυτά τα δομικά σύμβολα δίνονται σε τετράγωνο πλαίσιο μέσα στην παρτιτούρα/ταμπλατούρα.

Τροπικά και τονικά το κομμάτι παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί περιέχει μετατροπίες (αλλαγές τονικότητας και τροπικότητας) και στις τρείς ενότητες.

Η πρώτη ενότητα (A) κινείται στον, και εμπεδώνει ολοκληρωτικά τον μείζονα τρόπο σε ΝΤΟ με καθαρή πτώση στο τέλος της.

Η δεύτερη ενότητα, χωρίς σταδιακή, αλλά με απ' ευθείας (ξαφνική) μετατροπία, παρουσιάζει τον Χιτζάζ (δωρικό χρωματικό) σε ΡΕ.
Πρόκειται για αρκετά συνηθισμένο παράδειγμα στην ελληνική παράδοση, αλλά τέτοια απ' ευθείας αλλαγή τρόπου και τονικού κέντρου δεν έχω συναντήσει στη δυτική παράδοση.
Ειδικά για αυτού του είδους τη μετατροπία και την επόμενη της ενότητας "C" πρέπει να διατυπωθούν αρκετές παρατηρήσεις, αλλά μάλλον σε ένα άλλο thread αναλυτικού περιεχομένου. Εδώ μιλάμε κυρίως για μαντολίνο και ο χώρος και χρόνος δεν το επιτρέπουν.

Η Τρίτη ενότητα διακρίνεται από κάποια μελωδική αμφιβολία (φλερτάρει) μεταξύ μινόρε σε ΛΑ, ματζόρε σε ΝΤΟ και Χιτζάζ σε ΡΕ, αλλά τελικά προτιμά να κάνει πτώση σε ΡΕ χιτζάζ, οπότε προετοιμάζει την πρώτη ενότητα σε ΝΤΟ ματζόρε να επανέλθει.

Για ταμπλατούρα μαντολίνου το κομμάτι δίνεται εξ ολοκλήρου στην πρώτη/ανοικτή θέση του οργάνου και οι δακτυλοθεσία είναι αυτοεξηγούμενη.

Οι σελίδες 1-2 του pdf δίνουν το κομμάτι σε μουσική σημειογραφία. Οι σελίδες 3-4 είναι το μαντολίνο. Η εναρμόνιση είναι τελείως δική μου αρμονική άποψη και λόγω του ότι προτιμώ να παίζω κιθάρα με τα δάκτυλα προσθέτω στο τέλος του pdf (σελίδα 5-6) μία ταμπλατούρα κιθάρας για να φαίνεται καθαρά τι εννοώ, αλλά δεν είναι πολύ δύσκολο να παιχθεί κατά προσέγγιση και με πένα ή ο ενδιαφερόμενος κιθαρίστας να δώσει τη δική του εναρμόνιση.

Οι ήχοι που χρησιμοποιώ (βιολί-κιθάρα) γα το mp3 είναι όλοι General Midi του Sibelius 6.

Για ότι προκύπτουσες ερωτήσεις ή επεξηγήσεις θα προτιμούσα να γίνονται δημόσια, μέσω αυτού του thread και για γενικότερη πληροφόρηση όλων.

Νίκος Α. Πολίτης
More than 150 posts user.
Δημοσιεύσεις: 170
Εγγραφή: 30 Μαρ 2005 08:39 pm
Τοποθεσία: Αθήνα

#9 Δημοσίευση από Νίκος Α. Πολίτης »

Θα ήθελα να ρωτήσω, επειδή δεν ξέρω καλά τα Θερμιά και τις παραδόσεις τους, αν το συγκεκριμένο κομμάτι που έχετε επιλέξει χορεύεται ως καρσιλαμάς στα πανηγύρια και αν υπάρχει καταγραφή του χορού. Επίσης, αν πρόκειται για ένα χορό “γενικό” (όπως ο συρτός ή ο μπάλος) ή με κάποιες ιδιαιτερότητες, π.χ. να χορεύεται μόνο σε συγκεκριμένες γιορτές ή περιόδους (π.χ. αποκρηά), ή μόνο από άντρες ή μόνο από γυναίκες ή κάτι άλλο, ιδιαίτερο. Υποθέτω σωστά, αν υποθέσω ότι το κομμάτι υπάρχει μόνο ως οργανικό, και δεν υπάρχουν στίχοι με αυτή τη μελωδία;

Επίσης, να ρωτήσω αν υπάρχουν εκτός απ' το συγκεκριμένο κομμάτι και άλλα, σε τονισμό άλλον από το 3222 και ίσως με διαφορετική χρονική αγωγή και αν και αυτά ονομάζονται καρσιλαμάδες.
Νίκος Α. Πολίτης

Άβαταρ μέλους
socrates
More than 150 posts user.
Δημοσιεύσεις: 438
Εγγραφή: 21 Οκτ 2006 11:31 pm
Τοποθεσία: the other side of nowhere

#10 Δημοσίευση από socrates »

Νίκος Α. Πολίτης έγραψε:Θα ήθελα να ρωτήσω, επειδή δεν ξέρω καλά τα Θερμιά και τις παραδόσεις τους, αν το συγκεκριμένο κομμάτι που έχετε επιλέξει χορεύεται ως καρσιλαμάς στα πανηγύρια και αν υπάρχει καταγραφή του χορού. Επίσης, αν πρόκειται για ένα χορό “γενικό” (όπως ο συρτός ή ο μπάλος) ή με κάποιες ιδιαιτερότητες, π.χ. να χορεύεται μόνο σε συγκεκριμένες γιορτές ή περιόδους (π.χ. αποκρηά), ή μόνο από άντρες ή μόνο από γυναίκες ή κάτι άλλο, ιδιαίτερο. Υποθέτω σωστά, αν υποθέσω ότι το κομμάτι υπάρχει μόνο ως οργανικό, και δεν υπάρχουν στίχοι με αυτή τη μελωδία;

Επίσης, να ρωτήσω αν υπάρχουν εκτός απ' το συγκεκριμένο κομμάτι και άλλα, σε τονισμό άλλον από το 3222 και ίσως με διαφορετική χρονική αγωγή και αν και αυτά ονομάζονται καρσιλαμάδες.
Απαντώ στις ερωτήσεις με τη σειρά που τις θέσατε.
Όπως προανέφερα, δεν γνωρίζω ούτε εγώ πολλά για τη μουσική ή χορευτική παράδοση του συγκεκριμένου νησιού.
Έχω βρεθεί εκεί μόνο σαν έφηβος χωρίς καμία μουσική ιδιότητα, πολλά χρόνια πριν, σε εορταστική εκδήλωση όπου την μερίδα του λέοντος είχαν οι δίσημοι ρυθμοί συρτός και μπάλος, αλλά ούτε μπορώ να ισχυριστώ από προσωπική εμπειρία ή μετέπειτα σπουδή ότι οι καρσιλαμάδες απουσίαζαν από τις εγγύτερες Κυκλάδες. Σαν χορός ο αντικριστός υπήρχε πάντα αλλά έπαιζε μικρότερο ρόλο εδώ απ' ότι φερειπείν στη Λέσβο ή Χίο.

Το συγκεκριμένο κομμάτι προέρχεται όπως ήδη ανέφερα από μία συλλογή περίπου 18 βινυλίων μακράς διαρκείας που έχω χάσει εδώ και πολύ καιρό. Η συλλογή είχε εκδοθεί από ένα σύλλογο (?) που ονομαζόταν "Society for the Dissemination of National Music", με οικονομική βοήθεια από το ίδρυμα Ford και περιείχε μουσική από όλη την ελληνική επικράτεια και την γενική επιμέλεια είχε νομίζω ο Σίμων Καράς. Οπότε υποθέτω ότι είναι καταγραμμένο μόνο σαν ηχογράφηση. Δεν γνωρίζω αν υπάρχει χορογραφική καταγραφή (με σημειολογία χορού) ή άλλη μουσική καταγραφή εκτός από τη δική μου. Επομένως εδώ εγώ κάνω μουσική, αναλυτική και καταγραφική εργασία στο field work-υλικό άλλων καταγραφέων (που κατά τη γνώμη μου θα έπρεπε να είχε ήδη γίνει από τους ίδιους-μιλάμε για πάνω από 30-40 χρόνια διαφοράς μεταξύ field work και απαιτούμενης μουσικής καταγραφής και ανάλυσης).
Περισσότερα στοιχεία γενικού ενδιαφέροντος όπως αυτά που αναφερόσαστε ίσως υπήρχαν για κάποια κομμάτια στα σχόλια της εν λόγω συλλογής και υποθέτω ότι μπορεί να υπάρχουν στοιχεία τέτοια στο αρχείο του Σίμωνος Καρά στο λόφο Στρέφη, αλλά δεν είμαι σίγουρος. Μερικά κομμάτια αυτής της συλλογής υποπτεύομαι πως υπάρχουν στη δική μας βάση δεδομένων, αλλά δεν έχω κοιτάξει εκτεταμένα ακόμα. Θα ήταν ευχής έργο αν κάποιος θαμώνας την έχει και την ανέβαζε ολόκληρη για τη χρήση όλων μας.

Θέλω να πιστεύω πως το παραπάνω κομμάτι εξακολουθεί να χορεύεται σαν καρσιλαμάς ή παραλλαγή άλλου αντικριστού χορού όπως ο εννεάσημος ρυθμός το υπαγορεύει, αλλά στο πολιτισμικό πνεύμα που διέπει τις ημέρες μας και αυτός και το ζεϊμπέκικο έχουν πάρει το ήθος του τσιφτετελιού. Κατά τη γνώμη μου πρέπει να χορεύεται ή από ένα ζευγάρι χορευτών ή από ζευγάρια αντιμέτωπων χορευτών, τώρα αν αυτό τηρείται στην πράξη είναι άλλη υπόθεση.

Κάνω την ίδια υπόθεση με τη δική σας ότι το κομμάτι είναι μόνο οργανικό και δεν προ-υπάρχει τραγούδι πάνω στη μελωδία του, αλλά νομίζω πως ούτε εδώ μπορούμε να είμαστε σίγουροι γιατί η μουσική πράξη μάς έχει διαψεύσει αρκετές φορές. Εννοώ πως δεν θα ήταν διόλου δύσκολο για ικανούς και ευφάνταστους μουσικούς είτε να απλοποιήσουν μία διανθισμένη μελωδία όπως εδώ και να την κάνουν τραγούδι, είτε να διανθίσουν ένα τραγούδι και να το κάνουν οργανικό χορό.

Η τελευταία σας ερώτηση με προτρέπει να παραμείνω στον καρσιλαμά για λίγο ακόμα στην τωρινή σειρά δημοσιεύσεων. Εν συντομία απαντώ "ναι", υπάρχουν και άλλοι 9σημοι (και μερικοί 7σημοι) ρυθμοί με διαφορετικές υποδιαιρέσεις/τονισμούς και από διαφορετικά και ανόμοια μέρη της παράδοσης αλλά δεν χορεύονται πάντα σαν καρσιλαμάδες ή ζεϊμπέκικα. Θα αναφερθώ σ' αυτό το "πρόβλημα" στις επόμενες δημοσιεύσεις.

Άβαταρ μέλους
socrates
More than 150 posts user.
Δημοσιεύσεις: 438
Εγγραφή: 21 Οκτ 2006 11:31 pm
Τοποθεσία: the other side of nowhere

ΠΡΟΣΘΕΤΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΣΤΗΝ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ

#11 Δημοσίευση από socrates »

Κοιτάζοντας κατά τύχη στη βάση δεδομένων μας, κατηγορία ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ, βρήκα το επόμενο:

 1150 Αργείτικο
Με ΣΧΟΛΙΟ
συρτό καλαματιανό(οργανικό).Ιωάννης Πατριαρχέας,βιολί-Σίμων Καράς,λαούτο.Ηχογράφηση:Αλλαγονία,Καλαμάτας,1975.Από το cd "Τραγούδια Πελοποννήσου&Ρούμελης",Σύλλογος προς διάδοσιν της εθνικής μουσικής,1994

Επομένως βρήκα ένα τουλάχιστον κομμάτι της συλλογής στην οποία προαναφέρθηκα που απ' ότι φαίνεται ψηφειοποιήθηκε και εκδόθηκε αργότερα (1994) σε cd.
Η ηχογράφηση σχετικά πρόσφατη (1975) εξ' ού και η καθαρότητα του ήχου, καθώς επίσης και το άψογο παίξημο των μουσικών είναι οπωσδήποτε αναβιωτική στο σκοπό της.

Βάζοντας τη λέξη "αργείτικο" στην αναζήτηση μας δίνει μία σελίδα με επτά αποτελέσματα. Πρόκειται για το ίδιο αργείτικο καλαματιανό σε 7 διαφορετικές και παλιότερες εκτελέσεις.
Σε τέτοιες περιπτώσεις τίθεται το πρόβλημα του καταγραφέα, δασκάλου, οργανοπαίκτη, μαθητή, διασκευαστή ή όποια άλλη ιδιότητα φανταστούμε. Δεν υπάρχει "σωστή και λάθος" ή "αυθεντική και μη" εκτέλεση.
Με ποια διαλέγουμε να ασχοληθούμε ή ποια να καταγράψουμε είναι ίσως και λίγο ζήτημα προσωπικής προτίμησης, αλλά νομίζω πως διαλέγοντας μία από όλες, η επιλογή πρέπει να είναι "πληροφορημένη" και για τις υπόλοιπες.

Έχω ήδη καταγράψει το εν λόγω καλαματιανό από τη δεκαετία του 1980. Στη δεκαετία του 1990 ο Μάριος Μαυροειδής εξέδοσε μία συλλογή παραδοσιακών σκοπών η οποία περιείχε το "αργείτικο" σε καταγραφή του Σίμωνος Καρά.
Δεν διαφέρουν ουσιαστικά οι δύο καταγραφές (εκτός από την επιλεγμένη τονικότητα) και θα ήθελα να τις παρουσιάσω και τις δύο, αλλά …. το αρχείο μου είναι στην Αθήνα κι' εγώ είμαι αλλού για την ώρα.

Νίκος Α. Πολίτης
More than 150 posts user.
Δημοσιεύσεις: 170
Εγγραφή: 30 Μαρ 2005 08:39 pm
Τοποθεσία: Αθήνα

#12 Δημοσίευση από Νίκος Α. Πολίτης »

Ευχαριστώ για τις απαντήσεις σας. Ο σύλλογος “for the dissemination” κλπ. είναι ακριβώς ο Σύλλογος προς διάδοσιν της Εθνικής μουσικής” που είχε ιδρύσει ο αείμνηστος Καράς. Υπάρχει ακόμα ως νομικό πρόσωπο, αλλά έχει εκδιωχθεί από το κτίριο στο λόφο του Στρέφη και το αρχείο του το έχει σφετερισθεί κάποιος νεοιδρυμένος φορέας, του οποίου μέλος είναι και η χήρα του Δάσκαλου.
Νίκος Α. Πολίτης

Άβαταρ μέλους
socrates
More than 150 posts user.
Δημοσιεύσεις: 438
Εγγραφή: 21 Οκτ 2006 11:31 pm
Τοποθεσία: the other side of nowhere

#13 Δημοσίευση από socrates »

Νίκος Α. Πολίτης έγραψε:Ευχαριστώ για τις απαντήσεις σας. Ο σύλλογος “for the dissemination” κλπ. είναι ακριβώς ο Σύλλογος προς διάδοσιν της Εθνικής μουσικής” που είχε ιδρύσει ο αείμνηστος Καράς. Υπάρχει ακόμα ως νομικό πρόσωπο, αλλά έχει εκδιωχθεί από το κτίριο στο λόφο του Στρέφη και το αρχείο του το έχει σφετερισθεί κάποιος νεοιδρυμένος φορέας, του οποίου μέλος είναι και η χήρα του Δάσκαλου.
Ευχαριστώ επίσης και για τη δική σας ενημέρωση.
Η λέξη "σφετερισθεί" και μάλιστα με συμμετοχή της χήρας του δασκάλου ακούγεται ύποπτη. Υπάρχουν κάποια στοιχεία για το αρχείο? Είναι διαθέσιμο σε ερευνητές, ψηφιοποιημένο με κάποιο τρόπο? Υπάρχει πρόβλημα πνευματικής ιδιοκτησίας? Ποιο είναι το όνομα του καινούργιου φορέα?

ΔΥΟ ΑΚΟΜΑ ΑΝΤΙΚΡΥΣΤΟΙ ΧΟΡΟΙ

Για τα παρακάτω δύο παραδείγματα εννεάσημου ρυθμού, (με πρακτικό σκοπό πάντα την παρουσίασή τους για μαντολίνο), δεν έχω πηγές πια, και για ένα από τα δύο δεν γνωρίζω ούτε καν τον τίτλο του κομματιού:
Ανήκα πριν πολλά χρόνια σε ένα μικρό σύνολο μουσικών και μία από τις παροδικές δραστηριότητες ήταν να συνοδεύσουμε τη χορευτική ομάδα του Λυκείου Ελληνίδων του Λονδίνου για μερικές πρόβες και χορευτικές εκδηλώσεις.
Το μουσικό υλικό που μας έδωσαν ήταν 3 μικρές κασέτες (απομαγνητισμένες πια) που περιείχαν πολλά παραδοσιακά κομμάτια χωρισμένα σε 6-7 "Σουίτες" κατά τον δικό τους αυθαίρετο τρόπο και για τις ανάγκες των δικών τους παρουσιάσεων.
Η "Σουίτα" νο. 5 είχε τον γενικό τίτλο "ΞΙΝΟ ΝΕΡΟ" και η νο. 6 τον "ΚΟΝΙΤΣΑ-ΦΥΣΟΥΝΙ-ΜΠΕΡΑΤΙ".
Έχω την εντύπωση πως το Ξινό Νερό είναι μέρος στη Μακεδονία αλλά δεν είμαι σίγουρος-αν ξέρει κάποιος ας βοηθήσει, ενώ τα κομμάτια της 6ης σουίτας αναφέρονται καθαρά στην Ήπειρο.
Όταν εγώ και ένας άλλος μουσικός κάναμε την καταγραφή σε παρτιτούρες για πρόβες του δικού μας συνόλου κρατήσαμε τον τίτλο "Φυσούνι" για τον αντικριστό της 6ης σουίτας γιατί το κομμάτι είναι πολύ γνωστό, ενώ ονομάσαμε τον άτιτλο αντικριστό της 5ης σουίτας "Ξινό Νερό 4" εφ' όσον ήταν ο 4ος κατά σειρά χορός της εν λόγω σουίτας.
(Δίδαγμα: Μερικές χορευτικές αυθαιρεσίες μπορούν να οδηγήσουν σε μερικές μουσικές). :)
Μιλώντας για "αυθαιρεσίες", οι μουσικές τοιαύτες παρέμειναν εκεί, αλλά δεν γνωρίζω την ακριβή έκταση των χορευτικών. Πάντως και τα δύο κομμάτια χορευόντουσαν σαν αντικριστοί χοροί, αυτός της 5ης σουίτας αργότερος και με βήματα καρσιλαμά, ενώ το Φυσούνι γρηγορότερος πιο κυκλικός και με ύφος μαντηλάτου χορού.

ΞΙΝΟ ΝΕΡΟ 4

Ρυθμική υποδιαίρεση: 2+3+2+2
Τονικό κέντρο: ΣΙ (μινόρε & ματζόρε).
Δομή: Πέντε μουσικές ενότητες A,B,C,D,E, επαναλαμβανομένων φράσεων σε σειρά (A-B-C-D-E) X 2 -A-B (σε τετράγωνα πλαίσια στην παρτιτούρα)
Υπάρχει τροπικό ενδιαφέρον και μετατροπία. Οι τρείς πρώτες ενότητες A,B,C χρησιμοποιούν τον τρόπο Ουσάκ μαλακού γένους και οι ενότητες D & E το σκληρό διατονικό πεντάχορδο ΣΙ-ΦΑ# .
Εδώ δεν εννοώ το "ουσάκ" των 4χορδων μπουζουξήδων που στην ουσία είναι Κιουρντί σκληρού διατονικού γένους, αλλά όντως τον μαλακού γένους Ουσάκ (αρχαίο διατονικό δωρικό τρόπο) παιγμένο από ΣΙ, επομένως η απόσταση μεταξύ τονικής και υπερτονικής βαθμίδας είναι ελάσσων τόνος και όχι ημιτόνιο. Οπότε εδώ προκύπτει το πρόβλημα στο οποίο αναφέρθηκε ο Νίκος (Liga Rosa) πιο πάνω. Πώς παίζουμε κομμάτια μαλακού γένους σε συγκερασμένα όργανα που δεν έχουν δυνατότητες να παίξουν ελάσσονες τόνους?
Και πώς, ακόμα χειρότερα, συνοδεύουμε με συγκερασμένα όργανα (πιάνο, κιθάρα, κλπ) το μαλακό γένος?
Στην ουσία δεν υπάρχει απάντηση στο ερώτημα, επομένως δεν πρέπει να τίθεται σαν ερώτημα. Απλά γίνεται, όπως κι' αν γίνεται, καλά ή κακά (και το ίδιο γίνεται και θα γίνεται πάντα σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο όπου συγκερασμένα και ασυγκέραστα όργανα πάντα έπαιζαν και θα παίζουν ταυτόχρονα).
Για μεταφορές εξ' ολοκλήρου σε συγκερασμένα όργανα όπως εδώ, στην καλύτερη περίπτωση μπορούμε να πούμε ότι πρόκειται απλά για μιά μετάφραση μαλακού γένους σε σκληρό. Σε αυτές τις περιπτώσεις μπορούμε να πούμε πως ενώ τα τονικά ύψη δεν είναι απόλυτα σωστά, αυτό που έχει πραγματική αξία είναι πως οι τροπικές συμπεριφορές δεν αλλάζουν ουσιαστικά, ρυθμοί και μελωδίες παραμένουν οι ίδιες έστω και αν με 1 ή 2 τροπικές βαθμίδες ελαφρώς διαφορετικού ύψους.
Ενδιαφέρον είναι επίσης ότι (σ' αυτήν τουλάχιστον την καταγραφή) η τελευταία συγχορδία του κομματιού είναι τρίτη Πικαρντί (Tierce de Picardie) ήτοι ΣΙ ματζόρε αντί για ΣΙ μινόρε δίνοντάς του ένα κάπως Αναγεννησιακό κλείσιμο.

Οι τρίλιες και τα δίγοργα του βιολιού έχουν αφαιρεθεί από το μέρος του μαντολίνου σαν όχι πολύ πρακτικά για παίξιμο με πένα και το κομμάτι παίζεται εξ ολοκλήρου στις δύο ψηλότερες χορδές και στην πρώτη θέση του οργάνου οπότε η ταμπλατούρα του είναι αυτοεξηγούμενη και δεν χρειάζεται περιττές οδηγίες.

ΦΥΣΟΥΝΙ

Συχνά αναρωτήθηκα γιατί ο Κ. Παλαμάς στο ποίημά του "Ανατολή" γράφει:

Γιαννιώτικα, Σμυρνιώτικα, Πολίτικα,
μακρόσυρτα τραγούδια ανατολίτικα…

Τα Σμυρνιώτικα και Πολίτικα δικαιολογούνται, αλλά γιατί κατατάσσει τα Γιάννενα και την Ήπειρο στις ανατολικές περιοχές?
Δεν θα ήταν γι' αυτόν, υποθέτω, δύσκολο να είχε φανταστεί "Θρακιώτικα" λόγου χάριν, αντί για "Γιαννιώτικα" και να ήταν γεωγραφικά καλυμμένος. Δεν ξέρω πότε ακριβώς γράφτηκε το ποίημα, αλλά νομίζω πως κάποιες φορές μεγάλοι ποιητές σαν αυτόν βλέπουν πιο καθαρά τα περασμένα και ίσως διαισθάνονται και τα μελλούμενα πολύ βαθύτερα από τους υπόλοιπους.
Όπως κι' αν έχει, δεν μπορούμε να πούμε πως οι εννεάσημοι ρυθμοί είναι αντιπροσωπευτικοί της Ηπείρου αλλά το παρόν κομμάτι είναι πολύ γνωστό και πάντα το συναντούμε στην Ήπειρο και αμφιβάλω αν κάπου αλλού. Αυτό το γεγονός (και οι στίχοι του Παλαμά)με πείθει ότι είναι ίσως παλιότερο από "προσφυγικό", εννοώντας πως υπήρχε εκτεταμένη πολιτισμική ανταλλαγή μεταξύ Ηπείρου και ανατολικών επαρχιών του ευρύτερου ελληνικού χώρου πολύ πριν τα Μικρασιατικά. Υπάρχει και μία εκτέλεση για κλαρίνο στη βάση δεδομένων μας. Η δική μου καταγραφή έχει γίνει από την κασέτα για την οποία μίλησα πιο πάνω και το κομμάτι ήταν παιγμένο σε βιολί και διέφερε στο ύφος και στη διάνθηση της μελωδίας, εξ ού και η διασκευή για μαντολίνο.

Ρυθμική υποδιαίρεση: 2+2+2+3
Δομή: Τρείς ενότητες A-B-C επαναλαμβανόμενες σε στροφική μορφή δύο ή τρείς φορές.
Βασικό τονικό κέντρο είναι το Λα Χιτζάζ, αλλά η μελωδία αρχίζει, παραμένει και εκμεταλλεύεται πάρα πολύ τα υποκείμενα πεντάχορδα σε ΡΕ ματζόρε και ΡΕ μινόρε. Η τονικότητα ΡΕ σε δυτική αντίληψη είναι υποδεσπόζουζα τονικότητα της ΛΑ (και γι' αυτό μιλώ για "υποκείμενα" αντί για "υπερκείμενα" πεντάχορδα), απλά η δυτική θεωρία τείνει να παραβλέπει μερικές φορές ότι μιλώντας για υποδεσπόζουσες στην ουσία συνεχίζουμε να μιλάμε για λειτουργικές δεσπόζουσες ενός τονικού κέντρου, αλλά τέλος πάντων… αλλουνού παπά ευαγγέλιο αυτό. :)
Η εναρμόνιση όπως πάντα δική μου αντίληψη. Ο καθένας μπορεί να την απλοποιήσει, να την κάνει πιο πολύπλοκη, ή να μην την λάβει υπ' όψιν καθόλου.

Η δακτυλοθεσία για μαντολίνο κρατημένη στην πρώτη θέση του οργάνου, αλλά χρειάζεται και τη χρήση του τέταρτου δακτύλου για ένα λογικό/ορθόδοξο παίξιμο. Επειδή η ταμπλατούρα, όπως έχω πεί μας λέει μόνο που να πατήσουμε αλλά όχι με ποιο δάκτυλο να πατήσουμε, και εφ' όσον δεν βαριόμουν πολύ, προσθέτω σε πολύ μικρούς αριθμούς πάνω από τα πατήματα τον δακτυλισμό πού υπονοείται σε όλο το κομμάτι αλλά όχι σε επαναλαμβανόμενες φράσεις.
(Η επέκταση μεταξύ δείκτη και μέσου δακτύλου ώστε να καλύπτει 4 τάστα, δηλαδή το διάστημα μιάς αυξημένης δευτέρας, όχι μόνο συνιστάται αλλά και επιβάλλεται για όργανα μικρού μεγέθους όπως το μαντολίνο και το βιολί αν αυτά παραμένουν σε μία θέση όπως εδώ).

Θα προσπαθήσω να βάλω τα δύο κομμάτια στο blog μου σε μία δημοσίευση αν η μνήμη το επιτρέψει, σε δύο mp3, αλλά σε ένα συνεχόμενο pdf για εκτύπωση οποιασδήποτε επιθυμητής σελίδας, διαφορετικά σε δύο δημοσιεύσεις.

Νίκος Α. Πολίτης
More than 150 posts user.
Δημοσιεύσεις: 170
Εγγραφή: 30 Μαρ 2005 08:39 pm
Τοποθεσία: Αθήνα

#14 Δημοσίευση από Νίκος Α. Πολίτης »

Στο πρώτο κομμάτι, που το άκουσα, έχω την εντύπωση ότι εναλλάσσονται εννιάρι με πεντάρι, δεν τρέχει το εννιάρι συνέχεια. Για τον προβληματισμό σου σχετικά με την απόδοση μουσικών με ασυγκέραστα διαστήματα από όργανα συγκερασμένα, θα συμφωνήσω: τι να κάνουμε, έτσι είναι, και έτσι ήταν πάντα. Αυτό το δεύτερο είναι πολύ σημαντικό, γιατί αναφέρεται σε μία εποχή όπου δεν υπήρχαν “πουρίστες” της “ασυγκέραστης σχολής”. Απλά, όπως λές, το μαλακό χρωματικό καταργείται και ισχύει μόνο το σκληρό. Ε, δεν ήρθε και ο κατακλυσμός.....

Στα Γιάννενα, επί Αλή Πασά, υπήρχε μία περίπου πολιτιστική αερογέφυρα με την Κων/λη, η αστική μουσική της πόλης δεν είχε καμμίαν απολύτως σχέση με την (έντονα πεντατονική) μουσική της υπαίθρου. Για σύγχρονα πράγματα πρόκειται, όμως, όταν μιλάμε για τον Παλαμά, όχι για μελλούμενα. Άντε και ελαφρώς περασμένα.

Και κάτι ακόμα: Ο χορός που όλοι οι Έλληνες της Μικράς Ασίας ονόμαζαν καρσιλαμά, κακώς αποδόθηκε στα ελληνικά ως “αντικρυστός”. Δεν χορεύουν αντικρυστά τα ζευγάρια, τσαλιμάκια κάνουν περνώντας ώμο με ώμο, κυκλικές κινήσεις κάνουν και άλλα. Και έχουμε και ατράνταχτη μαρτυρία, ότι δεν πρόκειται για αντικρυστό χορό αλλά για “προϋπάντηση”. Αντιγράφω απ' το Ρεμπέτικο φόρουμ, 2009:

«Ξεθάβω» αυτό το πολύ παλιό θέμα (2002!!) γιατί σήμερα, κατά την ανάγνωση ενός πολύ σημαντικού για τον Ελληνισμό της Καπαδοκίας βιβλίου, μου παρουσιάστηκε «σερβιρισμένη στο πιάτο» η ετυμολογία του (χορού) καρσιλαμά και ιδιαίτερα, του δεύτερου συνθετικού (-λαμά), για το οποίο είχαμε πρόβλημα.

Το βιβλίο είναι το «Σεραφείμ Ν. Ρίζος, Η Σινασός, τόμος Α΄, έκδοση Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, 2007». Ο Ρίζος, αφού παρέθεσε με τρομερή μεθοδικότητα, σε 460 σελίδες, μία σειρά πραγματολογικών στοιχείων για την πατρίδα του, τελειώνει με το κεφάλαιο «Οι Τούρκοι μας». Εκεί, διηγούμενος μιαν απρόσμενη συνάντηση με δύο παλιούς φίλους λέει, περιγράφοντας τη σκηνή σε ντόπια διάλεκτο (σ. 449):

«Κατεβαίνουν α σο κοσκ και γασλατούν με (= κατεβαίνουν απ’ το κιόσκι και με προϋπαντούν».

Και σε υποσημείωση, εξηγεί:

Γασλατώ: (τούρκικο γαρσή λαμάκ = αντικρύζω, έρχομαι κατά μέτωπο, αντιμετωπίζω, υποδέχουμαι, μέτωπο με μέτωπο). «Τέκνα μου, που τρέσετε αβούτσα* και παγαίνετε; - Έρχουνται οι Πολίτ’, τζα Μαγταλνή, και τρέσουμ’ να τους γασλατίσουμε.» (= Έρχουνται οι ξενητεμένοι**, θεία Μαγδαληνή, και τρέχουμε να τους υποδεχτούμε). Από τη λέξη γαρσηλαμάκ*** δημιουργήθηκε η λέξη γαρσηλαμάς, είδος χορού που εμείς τον λέγαμε και ίσον.

«Ελληνοποίηση», λοιπόν, τούρκικου ρήματος από σίγουρα αγράμματους, τρανή απόδειξη της δύναμης της γλώσσας να ενσωματώνει ξένες λέξεις ή ρίζες. Και πηγαίνω τώρα στο λεξικό μου: Κarşı: απέναντι, αντίκρυ, ενώπιον, ενάντια κλπ. (γνωστό). Κarşılamak: υποδέχομαι, προϋπαντώ. Karşılama: υποδοχή, προϋπάντηση.

Βλέποντας, τώρα, το χορό να χορεύεται, γίνεται ξεκάθαρη η «υποδοχή»: τι άλλο κάνει το χορευτικό ζευγάρι, παρά να «προϋπαντούν» συνεχώς ο / η ένας τον άλλον, να έρχονται μέτωπο με μέτωπο, αντίκρυ, με τα τα τέσσερα βηματάκια μπρός, μετά πίσω και πάλι μπρός;.
_________
*; (ξέχασε να το ερμηνεύσει)
**οι Σινασίτες ξενιτεύονταν στην Πόλη, να κάνουν λεφτά.
***Η σινασίτικη διάλεκτος χρησιμοποιεί το γ αντί για κ.
Νίκος Α. Πολίτης

Απάντηση

Επιστροφή σε “Κουβεντούλα”