Το «Αϊντίνικο» του Καραπιπέρη, οι τορπιλοφόρες κι ένα παράδοξο

Απάντηση
Μήνυμα
Συγγραφέας
Άβαταρ μέλους
αεροκωπηλάτης
More than 100 posts user
Δημοσιεύσεις: 100
Εγγραφή: 24 Ιαν 2010 05:59 pm

Το «Αϊντίνικο» του Καραπιπέρη, οι τορπιλοφόρες κι ένα παράδοξο

#1 Δημοσίευση από αεροκωπηλάτης »

Όλοι γνωρίζουμε το «Αϊντίνικο» (29/4/1929) του Καραπιπέρη και οι περισσότεροι υποθέτω είχαμε όλα αυτά τα χρόνια «πλαντάξει», τι άραγε να τραγουδά ο άτιμος εκεί στο επίμαχο σημείο μετά το «ρίξε τα μαλλιά σου πλώρα»… Χίλια μύρια είχαν ακουστεί από τα αφτιά ενός εκάστου ακροατή, αλλά νοηματική άκρη δεν έβγαινε. Ώσπου, γύρω στο 2009, θαρρώ, μέσα από καθαρή κόπια, λύθηκε το μυστήριο: «ελληνικιά τορπιλοφόρα [τροπιλοφόρα]» λέει το άσμα.

Γρήγορα γρήγορα ήλθε στην επιφάνεια του διαδικτύου και η μετά πάσης βεβαιότητας εξήγηση για την έμπνευση των συγκεκριμένων λέξεων: αφορμή και επιρροή για τον Καραπιπέρη να αναφέρει τα περί τορπιλοφόρας υπήρξε, λέει, το γεγονός ότι στις 18/10/1912 ένα ελληνικό τορπιλοβόλο, με κυβερνήτη τον Βότση, βύθισε μέσα στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης το τουρκικό «Feth-i-Bulend».

Εδώ θα κάνω μία στάση, προκειμένου να αξιολογήσω κατά δύναμιν αυτή την ερμηνεία. Στο «Αϊντίνικο», η παρομοίωση της αγαπημένης με «ελληνικιά τορπιλοφόρα» νομίζω πως δεν φωτίζεται καθόλου με την παραπάνω ερμηνεία, αλλά μάλλον συσκοτίζεται. Ένας πρώτος λόγος ένστασής μου είναι ότι ο Καραπιπέρης μιλάει για τορπιλοφόρα, ενώ το σκηνικό με τον Βότση το 1912 έγινε βέβαια με τορπιλοβόλο, και για την ακρίβεια με το τορπιλοβόλο 11. Η διαφορά μεταξύ τορπιλοβόλου και τορπιλοφόρου είναι αξιοσημείωτη και καθοριστική: τα τορπιλοβόλα ήταν μικρά και γρήγοτα πολεμικά σκάφη, το δε τορπιλοβόλο 11, για το οποίο η συζήτηση, είχε εκτόπισμα 85 τόνους και μήκος 36 μέτρα, ενώ το τορπιλοφόρο «Κανάρης», π.χ., της ίδιας εποχής, είχε εκτόπισμα 870 τόνους και μήκος 90 μέτρων! Άλλωστε, το μέγεθος μαρτυρείται και στο «Μαρς Βότση» που ηχογράφησε σχετικά με το περιστατικό η Κυρία Κούλα: «που μπήκε στο ενδέκατο μικρό τορπιλοβόλο»…

Τι θέλω εδώ να πω; Ότι εάν είχε κάτι στον νου εκείνη την ώρα ο Καραπιπέρης, για να παρομοιάσει την «νταρντάνα» αγαπημένη του τραγουδιού, αυτό πρέπει να ήταν κάτι σαν τον «Κανάρη» και επ’ ουδενί κάτι σαν το μικρουλάκι το 11 του Βότση: μη μας διαφεύγει άλλωστε ότι ο Καραπιπέρης μιλάει για τορπιλοφόρο και όχι για τορπιλοβόλο! Κατά συνέπεια, εκτιμώ ότι αυτή η ερμηνεία περί του τορπιλοβόλου του Βότση δεν ευσταθεί με τίποτα και εγώ τουλάχιστον την έχω θέσει εκτός γηπέδου.

Αλλά ας προχωρήσουμε τη διερεύνηση. Το 2010, στη σειρά που εξέδωσε ο Κουνάδης, με γενικό τίτλο Τα ρεμπέτικα, στον τρίτο τόμο παρουσιάζεται και γίνεται λόγος για το «Αϊντίνικο» του Καραπιπέρη. Εκεί ο Κουνάδης μνημονεύει την ύπαρξη ενός ναυτικού διηγήματος του Κώστα Φαλτάιτς («Η ρούσσικια τορπιλλοφόρα»). Το κακό είναι ότι δεν δίνει ούτε χρονολογία έκδοσης του διηγήματος ούτε και φορέα έκδοσης (αυτό θα το σχολιάσω παρακάτω, διότι πιθανολογώ ότι δεν πρόκειται για παραδρομή). Πάντως, το διήγημα μπορεί να το δει κανείς και να έχει πλήρη εποπτεία του εδώ:
http://pleias.lis.upatras.gr/index.php/ ... iew/134039

Πράγματι, διαπιστώνουμε ότι το διήγημα είναι αποκαλυπτικό για αυτά που συζητάμε, διότι μας δίνει στο πιάτο τους περισσότερους από τους στίχους του «Αϊντίνικου» (με το «ρούσσικια» στη θέση του «ελληνικιά»):
Ρούσικια τορπιλλοφόρα/ρίξε τα μαλλιά σου πλώρα
Ρίξε τα μαλλιά σου πίσω/να σε ιδώ να σ’ αγαπήσω


Και ο Κουνάδης καταλήγει: «Η παρομοίωση της άστατης Μαριέττας με το τορπιλοφόρο έλυσε και το αίνιγμα που μας απασχολούσε επί χρόνια, μη μπορώντας να καταλάβουμε τι ακριβώς έλεγε ο Μανώλης Καραπιπέρης στο αντίστοιχο σημείο του τραγουδιού. Μόνο που αντικατέστησε το επίθετο ρούσσικια με το ελληνικιά».

Η ερμηνεία του Κουνάδη φαντάζει ορθή και εντυπωσιακή, σε συνδυασμό με το εύρημα-διήγημα του Φαλτάιτς. Όμως, ποιο είναι το αγκάθι που αμέσως με τσίμπησε; Η χρονολόγηση του διηγήματος! Και τότε πιθανολόγησα για ποιο λόγο ο Κουνάδης δεν ανέφερε χρονολογία για το διήγημα: διότι έτσι ο αναγνώστης οδηγείται από τον Κουνάδη να πιστέψει ότι το διήγημα του Φαλτάιτς προηγείται και ο Καραπιπέρης έπεται, οπότε διαβάζοντας, ας υποθέσουμε, ο Καραπιπέρης στην Αμερική το δημοφιλές περιοδικό Μπουκέτο (γιατί εκεί δημοσιεύτηκε), εικάζουμε ότι «ξεσήκωσε» τους παραπάνω στίχους, άλλαξε το «ρούσσικια» με το «ελληνικιά» και πρόσθεσε και τα «μαλλιά τα πλεγμένα».

Έλα όμως που το διήγημα είναι δημοσιευμένο στις 21/5/1933, τέσσερα ολόκληρα χρόνια μετά τον Καραπιπέρη! Κρατάω μια ελάχιστη επιφύλαξη, μην τυχόν δεν είναι αυτή η πρώτη δημοσίευση, ωστόσο δεν υπάρχει κάποια σχετική ένδειξη στο περιοδικό ότι είναι επανέκδοση, ούτε από τη σχετική έρευνα που έκανα στη βιβλιογραφία του Φαλτάιτς βρήκα να έχει δημοσιευτεί ποτέ αυτό το διήγημα πριν από το 1933… Από την άλλη πλευρά, όπωσδήποτε με προϊδεάζομαι ότι κάποια ενδεχομένως συσχέτιση πρέπει να υπάρχει, τόσο από το γεγονός ότι έχει τηρηθεί η αναλογία στον τύπο «ελληνικιά» με τον τύπο «ρούσσικια» (ενώ θα μπορούσε ο Καραπιπέρης να πει «ελληνική» εάν δεν είχε κατά νου το «ρούσσικια» του Φαλτάιτς) και από την άλλη, πράγματι, μέσα στο διήγημα βλέπουμε πώς ακριβώς προέκυψε η παρομοίωση: ο ήρωας του διηγήματος, με αφορμή ρώσικο κατάλευκο πολεμικό που ναυλοχούσε στον Πειραιά, παρομοίασε την παχουλή και ξανθή αγαπημένη του με αυτό. Δηλαδή, αντιστοιχήθηκε το «παχουλή» με το ογκώδες ως φαίνεται ρώσικο πολεμικό, και το «ξανθή» με το κατάλευκο του πλοίου.

Συμπέρασμα; Εάν είχαμε τεκμηριωμένη τη δημοσίευση του εν λόγω διηγήματος σε προγενέστερο χρόνο από την έκδοση του δίσκου του Καραπιπέρη, θα μπορούσαμε πανευτυχείς να συναγάγουμε όσα συνάγει και ο Κουνάδης, ο οποίος όμως αποσιώπησε τη χρονολόγηση του διηγήματος. Γνωρίζοντας, ωστόσο, ότι το διήγημα είναι πολύ μεταγενέστερο του τραγουδιού, ενδεχομένως να μπαίνει κανείς σε ανάποδες σκέψεις; Ότι δηλ. ίσως ο Φαλτάιτς, και λόγω της θέσης του στα δισκογραφικά δρώμενα της εποχής, να είχε πρόσβαση στον δίσκο, ή ο δίσκος να κυκλοφόρησε και στην Ελλάδα, και από εκεί να εμπνεύστηκε τα όσα συμπίπτουν με το τραγούδι του Καραπιπέρη. Από την άλλη, ομολογώ ότι κάτι τέτοιο δεν μου έρχεται τόσο εύλογο, διότι το εν λόγω διήγημα του Φαλτάιτς φαίνεται πως αντλεί από την πραγματικότητα της εποχής και ανακαλεί την περίοδο ζωής του «Άρη», δηλ. 1880-1923: πράγματι το πλοίο «Άρης» λειτουργούσε όντως ως ναυτοφυλακή, και είναι γνωστό (από τον ίδιο τον Φαλτάιτς) ότι υπήρξε φυτώριο ρεμπέτικης δυναμικής, λόγω των επί έτη εγκλείστων εκεί φυλακισμένων ναυτών, όπως αντίστοιχα φυτώρια υπήρξαν και οι υπόλοιπες φυλακές της Ελλάδας, με κυρίαρχη βέβαια την Παλιά Στρατώνα.

Τι να συνέβη άραγε -και εντέλει- με τη ρούσικια και την ελληνικιά τορπιλοφόρα, θα μάθουμε ποτέ;
Σήκω το κεφαλάκι σου, από το προσκεφάλι
κι έχω δυο λόγια να σου πω, και ξαναγείρε πάλι

Άβαταρ μέλους
socrates
More than 150 posts user.
Δημοσιεύσεις: 438
Εγγραφή: 21 Οκτ 2006 11:31 pm
Τοποθεσία: the other side of nowhere

Re: Το «Αϊντίνικο» του Καραπιπέρη, οι τορπιλοφόρες κι ένα παράδοξο

#2 Δημοσίευση από socrates »

Γειά σου, αεροκωπηλάτη,
Ευχαριστώ για μία ακόμα πολύ κατατοπιστική δημοσίευση.
Διαβάζοντάς την (και το διήγημα) έκανα μερικές σκέψεις:

Συμφωνώ μαζί σου ότι ο Φαλτάιτς μάλλον αντλεί από την πραγματικότητα και όχι από την ηχογράφηση του τραγουδιού εξωραΐζοντας ή μυθοποιώντας κάτι. Και μένα έτσι μου φαίνεται, η ιστορία προ-υπήρξε και τα περισσότερα στοιχεία της ηχούν αληθινά.
Εφ' όσο η αργότερη δυνατή ημερομηνία για τον "Άρη" είναι το 1923, το τραγούδι προ-υπάρχει από αρκετά πριν, και αν κρίνω από τον τρόπο εκτέλεσης που περιγράφεται (κορυφαίος σε εισήγηση, χορός σε απάντηση και "όπα-όπα" σαν λειτουργική τελείωση του εν λόγω μέλους, για να το πώ κάπως τεχνικά) βγάζω το συμπέρασμα ότι πρόκειται για ήδη καθιερωμένο μέρος ακουστικής παράδοσης. Συνεπώς, έστω και το ύστατο1923 αν παρθεί σαν όριο το τραγούδι αναγκαστικά είναι πολύ παλιότερο για να έχει καθιερωθεί ήδη στον κορμό αυτής της παράδοσης.
Φυσικά δεν μπορούμε να προσεγγίσουμε με μεγαλύτερη ακρίβεια την απαρχή του, αλλά θα βοηθούσε αν ξέραμε πότε ακριβώς το ρωσικό πλοίο έπαψε να ελλιμενίζει στον Πειραιά, ώστε να τοποθετήσουμε το τραγούδι ακόμα πιο πίσω στην παράδοση, γιατί δεν πιστεύω πως οι στίχοι ή η μουσική είναι δημιουργήματα του Τζερεμέ ή της παρέας του. Αυτοί διαφαίνονται στο διήγημα (όπως πλειστάκις και στην πραγματικότητα) να είναι απλοί φορείς μίας τέτοιας ακουστικής παράδοσης την οποία προσαρμόζουν στις εκάστοτε εκφραστικές ανάγκες, (όπως όλοι μας σε όλους τους καιρούς).
Και (στα δικά μου αυτιά) η μουσική ακούγεται πιο "παλιά" από τον στίχο. Θα έλεγα, ελλαδικό πρώτο-ρεμπέτικο της μέσης του 19ου αιώνα (ντουφεκιά στο σκοτάδι, αλλά δεν έχω και καλύτερη).

Όσο περί Κουνάδη: Τον θαυμάζω για τη συλλεκτική του εργασία στην οποία όλοι χρωστούμε αρκετά. Για σχεδόν τίποτα άλλο όμως. Αυτός έκανε το "field work", συνέλλεξε πολλά από τα απαιτούμενα στοιχεία και μας τα διέθεσε (με το αζημίωτο, μάλλον). Θα έπρεπε να αφήνει τα σχόλια και τις αναλύσεις σε άλλες πιο "πειθαρχημένες" ερευνητικές διαδικασίες.
Η αποσιώπηση της χρονολογίας μίας εκδόσεως στην οποία αναφερόμαστε ή την οποία χρησιμοποιούμε σαν πηγή ή στοιχείο δεν επικροτείται καθόλου από την ερευνητική επιστήμη.
Αποτελεί ένα παράδειγμα αυτού που κατά καιρούς ονόμασα "ερασιτεχνική ρεμπετολογία" και όχι εθνομουσικολογκή/κοινωνιολογική τακτική.

Άβαταρ μέλους
αεροκωπηλάτης
More than 100 posts user
Δημοσιεύσεις: 100
Εγγραφή: 24 Ιαν 2010 05:59 pm

Re: Το «Αϊντίνικο» του Καραπιπέρη, οι τορπιλοφόρες κι ένα παράδοξο

#3 Δημοσίευση από αεροκωπηλάτης »

Ενδιαφέρουσες σκέψεις, Socrates. Για τη ρώσικη τορπιλοφόρα του διηγήματος δεν γνωρίζω κάτι άλλο, προς διασταύρωση. Τώρα για το μέσον του 19ου αιώνα που το πιθανολογείς το τραγούδι, σαν πολύ πίσω μου ακούγεται, αλλά αυτά είναι περισσότερο ψυχανεμίσματα του καθενός μας που ακούει, θαρρώ. Προσωπικά εάν ταξίδευα με τη χρονομηχανή, θα μου καθόταν καλά για τελευταία πενταετία του 19ου με πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα.

Περί Κουνάδη: Κι εγώ αισθάνομαι, ως ακροατής-καταναλωτής παντοειδούς ρεμπέτικου υλικού, ευγνώμων για το υλικό που έχει δημοσιοποιήσει, αλλά διατηρώ αρκετές επιφυλάξεις ποικίλου τύπου.
Α) όσον αφορά τις επανεκδόσεις δίσκων στις οποίες έχει προβεί, πάντα ο ακροατής αντιμετώπιζε προβλήματα μη καθαρότητος ήχου και εσφαλμένων συχνά απομαγνητοφωνήσεων των στίχων. Καλά που εμφανίστηκε στην πιάτσα ο Τσάρλι Χάουαρντ και προσωπικά απόλαυσε το αφτάκι μου άσματα σα να τα παίζανε εκείνη την ώρα στο δωμάτιό μου.
Β) όσον αφορά τα μελετήματα και τη ρεμπετολογική του δουλειά, οπωσδήποτε και στον τομέα αυτό έχει καταθέσει πολύ πράγμα, αν και κατά τόπους διατηρώ επίσης επιφυλάξεις όσον αφορά την πραγματολογική τεκμηρίωση και ορισμένες αστοχίες και ανακρίβειες.
Σήκω το κεφαλάκι σου, από το προσκεφάλι
κι έχω δυο λόγια να σου πω, και ξαναγείρε πάλι

Απάντηση

Επιστροφή σε “Μουσική - Τραγούδια”