Ρυθμοί στα ρεμπέτικα τραγούδια

[Νίκος Τριήρης]

2. 2+3+2:

O ρυθμός αυτός δεν συναντάται στα ρεμπέτικα τραγούδια και τον παραθέτω για να συμπληρώσω τη λογική των μετρικών σχημάτων στους επτάσημους ρυθμούς. Χρησιμοποιείται συχνά στη Μακεδονία.

Αποτελείται από τα μετρικά σχήματα 2 και 3 με σειρά 2+3+2 έχει 7 χτυπήματα και τονίζεται ως εξής:

....1ο....2ο....3ο.....4ο....5ο....6ο....7ο....
..dum...tek..dum...tek...tek..dum..tek....

Έτσι έχουμε Ράικο 7/4 ή συχνότερα 7/8 ή 7/16

Ο πλέον αφαιρετικός τρόπος παιξίματός του είναι παίζοντας μόνο τις ισχυρές θέσεις.

Δύο μέτρα Ράικου 7/16 σε σχέση με ένα μέτρο Ράικου 7/8:

(7/16 + 7/16)
....1ο....2ο....3ο....4ο....5ο....6ο....7ο....1ο....2ο....3ο....4ο....5ο....6ο....7ο....
..dum..tek...dum...tek..tek..dum..tek..dum...tek..dum...tek..tek..dum..tek....
(7/8)
....1ο...........2ο............3ο............4ο...........5ο............6ο...........7ο............
..dum..........tek..........dum..........tek..........tek..........dum..........tek...........

Παρατηρούμε ότι συμπίπτουν μόνο οι δυναμικές της 1ης, 4ης και 5ης θέσης του μέτρου 7/8 με τις αντίστοιχες του μέτρου 14/16.

[Νίκος Τριήρης]

3. ΜΑΝΤΗΛΑΤΟΣ ή ΛΑΖΙΚΟΣ:

Αποτελείται από τα μετρικά σχήματα 2 και 3 με σειρά 2+2+3 έχει 7 χτύπους και τονίζεται ως εξής:

....1ο....2ο....3ο.....4ο....5ο....6ο....7ο....
..dum...tek..dum...tek..dum...tek...tek...

Έτσι έχουμε 7/4 ή συχνότερα 7/8 ή 7/16 ανάλογα με την ταχύτητα.

Στις παρτιτούρες για λόγους ευκολίας τον συναντάμε με μέτρο 7/8.

Συγχώνευση (του ίδιου Ρυθμού)

Η σχέση που έχουν δύο μέτρα ενός οποιουδήποτε ρυθμού στη γρήγορη παραλλαγή του(εδώ Μαντηλάτου 7/16) με ένα μέτρο στην αργή (εδώ Μαντηλάτου 7/8) φαίνεται παρακάτω. Ως αργό και γρήγορο μέτρο εννοούμαι τη σχέση διπλάσιου μισού του παρονομαστή:

(7/16 + 7/16)
....1ο....2ο....3ο....4ο...5ο....6ο....7ο....1ο....2ο....3ο....4ο....5ο....6ο....7ο....
..dum..tek..dum...tek.dum...tek..tek...dum..tek..dum..tek..dum..tek...tek....
(7/8)
....1ο...........2ο..........3ο............4ο............5ο..........6ο............7ο.............
..dum..........tek........dum..........tek...........dum........tek..........tek............

Παρατηρούνται αντίθετες δυναμικές στο 2ο και το 5ο όγδοο του μέτρου 7/8. Έτσι δεν είναι ακριβώς τα ίδια παρόλο ότι έχουν την ίδια διάρκεια, αφού 14/16 = 7/8. εκτός αν έχουμε τη συγχώνευση των δύο ρυθμών σε ένα. Για να γίνει αυτό αντικαθιστούμε τις δυναμικές του πιο αργού μέτρου (εδώ 7/8) με τις αντίστοιχες του πιο γρήγορου (εδώ14/16):

7/8
....1ο...........2ο..........3ο............4ο............5ο..........6ο............7ο............
..dum.........dum........dum..........tek..........tek.........tek............tek................

Το αποτέλεσμα της συγχώνευσης μπορεί να αποτελεί έναν νέο ρυθμό, δηλαδή να εξηγεί κατά κάποιο τρόπο και μέχρι ενός σημείου το σκεπτικό της κατασκευής του. Μπορεί όμως να αποτελέσει νέο τρόπο παιξίματος του ρυθμού από τον οποίο προέρχεται.

Στο παράδειγμά μας δεν αποτελεί νέο ρυθμό, αλλά ενδιαφέρουσα παικτική – εκτελεστική παραλλαγή.Για να παραμείνει Μαντηλάτος ο ρυθμός δεν θα πρέπει να ξεχάσουμε τις κανονικές του δυναμικές. Θα τονίζονται και εδώ οι ισχυρές θέσεις του ρυθμού που είναι η 1η, η 3η και η 5η και θα τις χτυπάμε πιο δυνατά από τις υπόλοιπες στην κιθάρα, απλά θα διαφέρει ο μπάσος ή ο πρίμος ήχος. Έτσι τα dum και tek στο νέο ρυθμό δεν συμβολίζουν ισχυρό ή ασθενές παρά μόνο αν θα παίξουμε στα μπάσα ή στα καντίνια. Άρα σε κάθε χτύπο πράττουμε ως εξής:

1ο: Χτυπάμε μπάσο και επειδή είναι ισχυρή θέση στον κανονικό Μαντηλάτο παίζουμε δυνατά – με ένταση.
2ο: Χτυπάμε μπάσο και επειδή είναι ασθενής θέση στον κανονικό Μαντηλάτο παίζουμε σιγά
3ο: Χτυπάμε μπάσο και επειδή είναι ισχυρή θέση στον κανονικό Μαντηλάτο παίζουμε δυνατά – με ένταση
4ο: Χτυπάμε καντίνια και επειδή είναι ασθενής θέση στον κανονικό Μαντηλάτο παίζουμε σιγά
5ο: Χτυπάμε καντίνια και επειδή είναι ισχυρή θέση στον κανονικό Μαντηλάτο παίζουμε δυνατά – με ένταση
6ο: Χτυπάμε καντίνια και επειδή είναι ασθενής θέση στον κανονικό Μαντηλάτο παίζουμε σιγά
7ο: Χτυπάμε καντίνια και επειδή είναι ασθενής θέση στον κανονικό Μαντηλάτο παίζουμε σιγά


Η λογική της συγχώνευσης μπορεί να εφαρμοστεί σε όλους τους ρυθμούς και αποτελεί ενδιαφέρουσα πρόταση για ρυθμικές αναζητήσεις.

Όπως σε όλους τους ρυθμούς που αποτελούνται από μετρικά σχήματα έτσι και στον Μαντηλάτο μπορεί να παιχτεί αφαιτερικά χτυπώντας μόνο τις ισχυρές θέσεις ή/ και μαζί με κάποιες μη ισχυρές.

Αν παίξουμε τον Καλαματιανό από το 4ο έβδομο θα προκύψει ο Μαντηλάτος. Αν τον ξεκινήσουμε από το 6ο έβδομο θα έχουμε Ράικο.

Παραδείγματα:
Τα Παλαμάκια (του Τσιτσάνη)
Το Πάπλωμα (του Μητσάκη)

Ο ρυθμός αυτός έχει χρησιμοποιηθεί αρκετά σε πιο λαϊκά και άλλου ύφους κομμάτια πχ. η Μουρμούρα, Άντρα μου παραπονιάρη κα

[Νίκος Α. Πολίτης]

Το ότι και ο καλαματιανός και ο μαντηλάτος είναι εφτάρια δεν σημαίνει ότι είναι σχεδόν ίδιοι, με βασική διαφορά το διαφορετικό σημείο εκκίνησης. Ο μαντηλάτος έχει ριζικά διαφορετική χορογραφία: τα βήματά του προσομοιάζουν στον καρσιλαμά αλλά χορεύεται χωρίς επιστροφές ή πλαγιοδρομήσεις, ώστε να εξασφαλίζεται σταθερό προχώρημα προς τα εμπρός. Έτσι λειτουργεί όπως η πατινάδα, που εκείνη δεν έχει όμως συγκεκριμένα βήματα. Απαραίτητη στον μαντηλάτο είναι η χαρακτηριστική κίνηση των υψωμένων χεριών, που κρατάνε τις άκρες ενός κάπως μεγάλου μαντηλιού και κινούνται «πέρα δώθε» κατά το βάδισμα.

[Νίκος Τριήρης]

Νίκο έχεις δίκιο!

Γενικότερα όποιος έχει πληροφρίες για τους χορούς (εννοείται για τους ρυθμούς) μπορεί να τις παραθέτει. Για τον Μαντηλάτο ήθελα απλά να τονίσω ότι κινείται όπως και οι χτύποι του χορού και ότι τα παραπλήσια με τον Καλαματιανό βήματα συνιστούν την απλή εκδοχή του ρυθμού, όπως την έχω δει σε διάφορα πανηγύρια ανά την Ελλάδα.

Είχα σχεδιάσει να συμβουλευτώ το φίλο μου τον Αριστείδη (tsaparis) o οποίος γνωρίζει πολλά για τους χορούς, αλλά το κομμάτι αυτό έμεινε προσωρινά στην άκρη λόγω ανωτέρας βίας (μου προέκυψε ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα). Σκέφτηκα να μην καθυστερήσω τις δημοσιεύσεις. Επίσης είχα σκεφτεί να ανοίξω το θέμα με τους χορούς μόλις τελειώσουν οι δημοσιεύσεις. Επί τη ευκαιρία καλώ όποιον ξέρει περισσότερα για τους ρυθμούς - χορούς να συνεισφέρει.

Δεν θα προσθέσω στο κείμενο τις πληροφορίες αυτές και όταν με το καλό μπει στο wiki μπορείς Νίκο να τις συμπληρώσεις για να φαίνεται και ποιος λέει τί (πάντα με την έννοια της συνεισφοράς). Θα γράψω μόνο ότι στην απλή του εκδοχή έχει βήματα που μοιάζουν με τον Καλαματιανό αλλά με διαφορετικό σημείο εκκίνησης. Αν το θεωρείς λάθος μπορούμε να το διαγράψουμε αργότερα.

Αν συμφωνήσουμε και καταλήξουμε μετά από διορθώσεις σε ένα τελικό κείμενο υπάρχουν ιδέες για περεταίρω εμπλουτισμό όπως παραδείγματα για το παίξιμο της κιθάρας τόσο στην παρτιτούρα όσο και ακουστικά, βήματα των χορών, ιστορία. Όρεξη να έχουμε και κυρίως χρόνο. Να μην ξεχνάμε και τους λαϊκούς δρόμους, αλλά ένα ένα.

[Νίκος Τριήρης]

ΟΚΤΑΣΗΜΟΙ

Οι δυνατοί τρόποι να κατασκευαστεί ένας οχτάσημος ρυθμός είναι οι εξής:

α) Με συνδυασμό μετρικών σχημάτων 2+2+2+2 (βλ. Χασάπικος και Χασαποσέρβικος) ή 3+3+2 ή 3+2+3 ή 2+3+3
β) Αν υπάρχει ένα αυτούσιο ρυθμικό σχήμα: Δεν γνωρίζω κάποιο οκτάσημο ρυθμικό σχήμα
γ) Συδυασμός τετράσημου ρυθμικού σχήματος + μετρικό σχήμα 2 + μετρικό σχήμα 2 πχ Μπάλος (4/8)+2(/8)+2(/8) ή Τσιφτετέλι 4/8+2(/8)+2(/8) ή Συρτός 4/8+2(/8)+2(/8)
Συνδυασμός πεντάσημου ρυθμικού σχήματος + μετρικό σχήμα 3.
Συδυασμός εξάσημου ρυθμικού σχήματος + μετρικό σχήμα 2 πχ. Τσάμικος 6/8+2(/8)
Συνδυασμός επτάσημου ρυθμού σχήματος (εαν υπάρχει) + μονάδα

1. ΑΡΑΠΙΚΟ ΤΣΙΦΤΕΤΕΛΙ (μεταγενέστερα Bolero):

Αποτελείται από το ρυθμικό σχήμα Τσάμικος και (συν) το μετρικό σχήμα 2. Δηλαδή 6/8 + 2/8 = 8/8 ή 12/16 + 4/16 = 16/16και έχει την ακόλουθη δομή, διάταξη και δυναμική:

....1ο...........2ο...........3ο............4ο...........5ο..............6ο................7ο...............8ο..............(8/8)
..dum........_.-tek.......dum...........tek........dum.............tek..............dum.............tek..............
ή
....1ο....2ο....3ο....4ο....5ο....6ο....7ο....8ο....9ο....10ο....11ο....12ο....13ο....14ο....15ο....16ο....(16/16)
..dum...................tek.dum...........tek.........dum...........tek..............dum.............tek.............

Το 4ο και το 5ο δέκατο έκτο συνήθως έχουν τις αντίθετες δυναμικές και ένας τρόπος παιξίματος της κιθάρας είναι να παίξει από το 4ο μέχρι και το 6ο δέκατο έκτο όλες τις χορδές στις οποίες παίζεται η αντιστοιχούσα συγχορδία μία μία σαν άρπισμα από πάνω προς τα κάτω (τεχνική sweep) και άρση στο 7ο tek.

Ένα Αράπικο Τσιφτετέλι δύο φορές πιο γρήγορο θα έχει μέτρο 8/16. Γενικότερα όσα ρεμπέτικα τραγούδια έχουν γραφτεί σε αυτόν τον ρυθμό παίζονται δύο φορές πιο γρήγορα από τον Χασάπικο (οχτάσημος) περίπου στην ταχύτητα του Χασαποσέρβικου και ίσως λίγο πιο γρήγορα. Επομένως το μέτρο 8/16 αντιπροσωπεύει καλύτερα την ταχύτητα του ρυθμού σε σχέση με τους υπόλοιπους ρυθμούς.
Στο τέλος των ρυθμών παρατίθεται η κλασσική κατηγοριοποίηση των ρυθμών ανάλογα με το γένος τους (τρίσημος, τετράσημος) και μία προτεινόμενη (ενδεδειγμένη). Εκεί θα δούμε σε ποιο γένος ανήκει η αργή και η γρήγορη παραλλαγή.

Σύγκριση δύο μέτρων 8/16 με ένα 8/8:

....1ο....2ο....3ο....4ο....5ο....6ο....7ο....8ο....1ο....2ο....3ο....4ο....5ο....6ο....7ο....8ο...(8/16+8/16)
..dum..._-t...dum..tek..dum...tek.dum..tek...dum.._-t...dum..tek..dum..tek..dum..tek...
....1ο............2ο...........3ο............4ο...........5ο............6ο...........7ο............8ο...........(8/8)
..dum.........__-t..........dum..........tek.........dum...........tek.........dum..........tek..........

Παρατηρούμε ότι δεν συμπίπτουν οι χτύποι στο 2ο δέκατο έκτο και έχει αντίθετη δυναμική το 4ο, 6ο και 8ο δέκατο έκτο. Επομένως αν ένα κομμάτι ολοκληρώνει τις μουσικές φράσεις και το πρώτο αυτοδύναμο νόημα στα λόγια ανά δύο μέτρα 8/16 θα έχει μέτρο 16/16 και όχι 8/8 παρόλο που θα έχουν συνολικά την ίδια διάρκεια.

Στην παρτιτούρα μπορούμε να το γράψουμε ως 8/8, 4/4, 4/8, 2/4 κ.ά. με ανάλογο ορισμό της ταχύτητας της αξίας του παρονομαστή.

Λόγω της αίσθησης που αποπνέει χρησιμοποιήθηκε κυρίως σε κομμάτια που θυμίζουν την Ανατολή και είναι ταξιδιάρικα και νοσταλγικά.

Παραδείγματα:
Ο Καϊξής
Η Αθηναίισσα (είσαι φίνα και μ’ αρέσεις)
η Ζαΐρα
Χαϊτιτζέ
Γκιουλμπαχάρ
Σεράχ
Γκιουλτζαμάλ
Πάμε στο Φάληρο
Ένα τραγούδι τ’ Αλγέρι
Αργοσβήνεις μόνη

[Νίκος Α. Πολίτης]

Νίκο, δεν είμαι ειδικός του χορού. Κάποτε μάθαινα και ελληνικούς χορούς, στο πλαίσιο της «γενικής μορφώσεως» κατά τα μαθήματα στου Καρά. Εκεί λοιπόν μάθαμε και τον μαντηλάτο που όμως σήμερα έχω ξεχάσει τα βήματά του. Μου έμειναν μόνο όσα ανέφερα. Πάντως, σε εκδηλώσεις έχω δή μαντηλάτο να χορεύεται από Θρακιώτισσες, με τον τρόπο που πάλι ανέφερα. Άλλωστε, η ρυθμική αγωγή του μαντηλάτου είναι τόσο γρήγορη που δεν επιτρέπει να χορευτεί με «χάρη» καλαματιανός σε αυτή την ταχύτητα.

[Νίκος Τριήρης]

Νίκο αφαίρεσα όλη την πρόταση και για το χορό δεν γράφω τίποτα προς στιγμήν. Αν βρω κάποια πηγή θα προσθέσω πληροφορίες. Αν αυτές συμφωνούν με αυτά που περιγράφεις όλα καλά, αλλιώς το συζητάμε και πάλι.
Εξάλλου μόλις τελειώσουν οι ρυθμοί και έχουμε συνολική εικόνα των όσων γράφω μπορούμε να κουβεντιάσουμε για όλα όσα αναγράφονται στο κείμενο.

Σε ευχαριστώ για την παρατήρηση!

Όποιος άλλος δει κάτι εδώ είμαστε!