Ρυθμοί στα ρεμπέτικα τραγούδια

[Νίκος Τριήρης]

Το κείμενο που έγραψα ξεκίνησε ως ιδέα γράφοντας ένα post στο θέμα που ξεκίνησε πρώτος ο bill 1961 σχετικά με τους Ζεϊμπέκικους. Απαντώντας λοιπόν διαπίστωσα ότι μου βγήκε τεράστιο το post ενώ δεν είχα ολοκληρώσει κάποιες βασικές σκέψεις. Έτσι δεν απάντησα και άρχισα να γράφω με σκοπό να να γίνει πληρέστερο. Μόλις το διάβασε ένας φίλος που παίζει μουσική αλλά δεν ξέρει θεωρία το βρήκε ακαταλαβίστικο και έτσι συμπεριέλαβα θεωρία στην αρχή όχι μεγάλη σε έκταση και που θα χρησιμεύσει στην περεταίρω ανάλυση. Καλό να υπάρχει με στόχο να εμπλουτιστεί το wiki.

Επειδή σύμφωνα με την ανάλυση που κάνω στη συνέχεια στους ρυθμούς δεν υπάρχουν τρίηχα δεν θα τα βάλω τώρα. Όποιος έχει χρόνο μπορεί να προσθέτει ιδιαίτερα αν γνωρίζει καλά το θέμα όπως εσύ. Σκέφτηκα μόνο να βάλω τον ορισμό στα γρήγορα σε άλλο σημείο παρακάτω.

Τις παλιές χρονικές αξίες του 16ου αιώνα δεν τις γνωρίζω. Βάλτε τις να μάθουμε όλοι και να μπουν στο wiki.

Γενικότερα το νόημα του κειμένου είναι να μπορεί αν θέλει να καταλάβει και ένας που δεν ξέρει, αλλά έχει όρεξη να μάθει. Οι απορίες είναι επιθυμητές για να γράφουμε πληρέστερα και με περισσότερη ακρίβεια και νομίζω ότι υπάρχουν άτομα που μπορούν και θέλουν να απαντούν.

Οι διαφωνίες είναι ακόμα περισσότερο ευπρόσδεκτες και ας φαίνεται ότι ίσως μερικές φορές οδηγούν σε διαφωνίες. Ακόμα και για τα 9/4 ή 9/8 που γραφω παρακάτω μπορούμε να γράψουμε ρητά ότι στην παρτιτούρα έχουμε τη δυνατότητα να τα γράψουμε όπως θέλουμε. Τα υπόλοιπα τα κουβεντιάζουμε εκ νέου και αν κολλήσουμε προχωράμε παρακάτω. Υπενθυμίζω ότι όποιος θέλει ας απαντήσει στις ερωτήσεις του τελευταίου post στο θέμα wiki και παρτιτούρες-ταμπλατούρες που αναφέρεται στα 9/4 ή 9/8.

Το μόνο κακό στην υπόθεση είναι ότι δεν έχω πια σύνδεση στη δουλειά το πρωί και έτσι περιορίζονται οι δυνατότητές μου για συχνή επικοινωνία. Θα προσπαθήσω για το καλύτερο δυνατό.

[Νίκος Τριήρης]

4. Το Μέτρο

Μουσικό μέτρο τεχνικά ονομάζεται η απόσταση μεταξύ δύο κάθετων γραμμών στο πεντάγραμμο που ονομάζονται διαστολές. Επίσης μέτρο αποτελεί και η απόσταση από το κλειδί έως την πρώτη διαστολή. Το τέλος της σύνθεσης στο πεντάγραμμο συμβολίζεται με διπλή διαστολή.

Το Μέτρο σαν Κλάσμα

Στην αρχή του πενταγράμμου μετά το κλειδί και στα αριστερά του πρώτου μέτρου γράφεται ένας κλασματικός αριθμός πχ 2/4, 5/8, 9/8. Αυτό το κλάσμα υποδηλώνει το όνομα του μέτρου και το ίσο άθροισμα των αξιών που θα έχει κάθε μέτρο. Αν για παράδειγμα έχουμε 9/8 αυτό σημαίνει ότι η σύνθεση είναι γραμμένη σε μέτρο 9/8 και το κάθε μέτρο θα έχει άθροισμα αξιών ακριβώς 9/8. Ο ρυθμός όμως της σύνθεσης εξαρτάται από το ποιες αξίες επιλέγονται να παιχτούν, σε ποιο σημείο του μέτρου και με ποια δύναμη (ισχυρές θέσεις - dum και ασθενείς θέσεις - tek) και όλα αυτά συγκεκριμένα και επαναλαμβανόμενα. Παράλληλα με το ρυθμό κινείται και ο χορός και ο στίχος και η μελωδία. Όλα προσαρμόζονται και συνονίζονται μεταξύ τους με κοινό παρονομαστή το ρυθμό, ο οποίος εμπεριέχεται σε όλα αυτά. Το μέτρο μετράει και αποκωδικοποιεί τα χαρακτηριστικά του ρυθμού.

Έτσι μέτρο 9/8 μπορούμε να συναντήσουμε στην Κλασική μουσική, στη Jazz και στα Ρεμπέτικα, Ζεϊμπέκικο ρυθμό 9/8 έχουμε Απτάλικο, Παλιό, Νέο (Πεταχτό) και άλλους και τέλος Συρτό ρυθμό με μέτρο 2/4 με ίδιες ισχυρές και ασθενείς θέσεις θα τον δούμε σε ποικίλες χορευτικές παραλλαγές ανάλογα με την προέλευση και το ύφος της μελωδίας από διάφορα μέρη της Ελλάδας και όχι μόνο. Οι διάφορες παραλαγές δημιουργούνται με αλλαγή ενός τουλάχιστον στοιχείου από τα προαναφερθέντα: το ρυθμό (που έχει συγκεκριμένο μέτρο), το χορό, το στίχο και τη μελωδία.

Ο αριθμητής του μέτρου φανερώνει σε πόσα μέρη - χρόνους - κινήσεις ολοκληρώνεται ένα μέτρο. Το κάθε μέρος μπορεί να είναι νότα ή παύση. Από τον αριθμητή του μέτρου, ο οποίος απεικονίζει το είδος του ρυθμού, καθορίζεται και η κατηγοριοποίηση σε δίσημους ή δυάρια, τρίσημους ή τριάρια, τετράσημους ή τεσσάρια κλπ.

Ο παρονομαστής δηλώνει τη μονάδα μέτρησης, δηλαδή τι αξία έχει το κάθε μέρος του μέτρου.
Πχ ένα μέτρο 9/8 έχει συνολικά 9 ισάξια μέρη, όπου η αξία του κάθε μέρους είναι 1/8. Αυτό δεν σημαίνει ότι το μέτρο θα έχει αποκλειστικά 9 χτύπους αφού το όγδοο όπως και κάθε αξία μπορεί να υποδιαιρεθεί σε περισσότερα χτυπήματα μικρότερων αξιών (βλ. Υποδιαίρεση) πχ. 4/4 (=8/8) και (+) 1/8 = 9/8 ή μπορεί να υπάρχουν και παύσεις. Γενικότερα υπάρχουν πάρα πολλοί συνδυασμοί. Το σύνολο των αξιών όμως θα είναι 9/8.
Πρακτικά ο παρονομαστής δηλώνει τη σχετική ταχύτητα του κομματιού. Σε όλες τις περιπτώσεις στα ρεμπέτικα τραγούδια έχουμε τέταρτα (/4) ή όγδοα (/8). Τα /4 (πχ. 9/4) είναι ακριβώς δύο φορές πιο αργά από τα /8 (πχ. 9/8) (βλ. Σχέσεις Μέτρων, Μισό ή Διπλάσιο). Η ταχύτητα μιας αξίας μετριέται και αντιμετωπίζεται πάντα σε συνάρτηση με την ταχύτητα των υπόλοιπων αξιών και δεν υπάρχει κοινά αποδεκτός ορισμός του πόσο γρήγορα θα παιχτεί από μόνη της.

[Νίκος Τριήρης]

5. Σχέσεις Μέτρων

Κανόνες
1. Ο αριθμητής και ο παρονομαστής πρέπει να είναι ακέραιοι αριθμοί. Πχ δε μπορεί να υπάρξει μέτρο 4,5/4. Αν κάποιος συλλογισμός μας οδηγήσει σε τέτοια περίπτωση πρέπει να μετατρέψουμε το μέτρο σε ένα άλλο ισάξιό του (βλ. Ισάξιο)
2. Στα ρεμπέτικα τραγούδια ο μεγαλύτερος δυνατός αριθμητής είναι το 9. Στη μουσική γενικότερα και επομένως και στα ρεμπέτικα τραγούδια ο μικρότερος δυνατός αριθμητής είναι το 2.
3. Στα ρεμπέτικα τραγούδια ο παρονομαστής είναι 4 ή 8 (όπως είθισται να γράφονται σε παρτιτούρες μέχρι σήμερα). Γενικότερα στη μουσική είναι πάντοτε δυνάμεις του αριθμού 2.
4. Το "ολόκληρο" είναι το 4/4.

Από τις υποδιαιρέσεις των αξιών προκύπτουν και οι σχέσεις μεταξύ των μέτρων. Έτσι έχοντας ένα μέτρο μπορούμε να βρούμε ένα άλλο μέτρο, το οποίο μπορεί να είναι σε σχέση με το πρώτο ισάξιο, μισό (ή υποπολλαπλάσιο) ή διπλάσιο (ή πολλαπλάσιο). Για παράδειγμα θα χρησιμοποιήσουμε τα μέτρα 4/8 (Μ1) και 9/8 (Μ2).

Ίδιο - Ισάξιο: Θα πολλαπλασιάσουμε ή θα διαιρέσουμε τον αριθμητή και τον παρονομαστή με τον ίδιο αριθμό, ο οποίος είναι δύναμη του 2 (2,4,8,16,32,64). Έτσι θα έχουμε ένα ισάξιο μέτρο εκφρασμένο όμως σε άλλες αξίες.

Μ1: αριθμητής 4 x 2 = 8 και παρονομαστής 8 x 2 = 16, δηλαδή 8/16 ή
αριθμητής 4 x 4 = 16 και παρονομαστής 8 x 4 = 32, δηλαδή 16/32 και
αριθμητής 4 / 2 = 2 και παρονομαστής 8 / 2 = 4, δηλαδή 2/4 ή
αριθμητής 4 / 4 = 1 και παρονομαστής 8 / 4 = 2, δηλαδή 1/2. Επειδή ο μικρότερος δυνατός αριθμητής είναι 2 δεν μπορεί να δημιουργηθεί ισάξιο μέτρο του 4/8 διαιρώντας με το 4 (βλ. Κανόνα 2.)

Μ2: αριθμητής 9 x 2 = 18 και παρονομαστής 8 x 2 = 16, δηλαδή 18/16 ή
αριθμητής 9 x 4 = 36 και παρονομαστής 8 x 4 = 32, δηλαδή 36/64 και
αριθμητής 9 / 2 = 4,5 και παρονομαστής 8 / 2 = 4, δηλαδή 4,5/4 ή
αριθμητής 9 / 4 = 2,25 και παρονομαστής 8 / 4 = 2, δηλαδή 2,25/2. Επειδή στο κλάσμα δεν μπορούμε να έχουμε δεκαδικούς αριθμούς τα δύο τελευταία μέτρα δεν υπάρχουν και άρα δεν είναι ισάξια του 9/8 (βλ. Κανόνα 1.) Επίσης για το τελευταίο δεν συνηθίζεται στα ρεμπέτικα τραγούδια παρονομαστής μικρότερος του 4, χωρίς να είναι λάθος στη μουσική γενικότερα.

Διπλάσιο:
1ος τρόπος: Θα πολλαπλασιάσουμε τον αριθμητή με τον αριθμό 2 και ο παρονομαστής θα παραμείνει σταθερός. Αν θέλουμε τον τριπλάσιο θα πολλαπλασιάσουμε με τρία, τετραπλάσιο με 4 κλπ.

Μ1: αριθμητής 4 x 2 = 8 και παρονομαστής 8 x 1 = 8, δηλαδή 8/8 ή
4 x 3 = 12 και 8 x 1 = 8, δηλαδή 12/8.

Μ2: αριθμητής 9 x 2 = 18 και παρονομαστής 8 x 1 = 8, δηλαδή 18/8 ή
9 x 4 = 32 και 8 x 1 = 8, δηλαδή 32/8

2ος τρόπος: Θα διαιρέσουμε τον παρονομαστή με έναν αριθμό, ο οποίος να είναι δύναμη του 2 και ο αριθμητής θα παραμείνει σταθερός.

Μ1: αριθμητής 4 x 1 = 4 και παρονομαστής 8 / 2 = 4, δηλαδή 4/4 ή
4 x 1 = 4 και 8 / 4 = 2, δηλαδή 4/2 Στα ρεμπέτικα τραγούδια δεν συναντάμε μέτρο με παρονομαστή το 2 χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι λάθος μουσικά.

Μ2: αριθμητής 9 x 1 = 9 και παρονομαστής 8 / 2 = 4, δηλαδή 9/4 ή
9 x 1 = 9 και 8 / 4 = 2, δηλαδή 9/2 Δεν συναντάται στα ρεμπέτικα τραγούδια (βλ. παραπάνω)

Μισό: Κάνουμε τις αντίστροφες πράξεις σε σχέση με την εύρεση του διπλάσιου.
1ος τρόπος: Θα διαιρέσουμε τον αριθμητή με τον αριθμό 2 και ο παρονομαστής θα παραμείνει σταθερός. Αν θέλουμε τον ένα τρίτο θα διαιρέσουμε με τρία, το ένα τέταρτο με 4 κλπ.

Μ1: αριθμητής 4 / 2 = 2 και παρονομαστής 8 x 1 = 8, δηλαδή 2/8 ή
4 / 3 = 1,33 και 8 x 1 = 8, δηλαδή 1,33/8. Δεν υπάρχει όμως τέτοιο μέτρο, διότι οι αριθμοί του κλάσματος πρέπει να είναι ακέραιοι (Κανόνας 1.)

Μ2: αριθμητής 9 /2 = 4,5 και παρονομαστής 8 x 1 = 8, δηλαδή 4,5/8(Δεν υπάρχει, λόγω Κανόνα 1.) ή
9 /3 = 3 και 8 x 1 = 8, δηλαδή 3/8

2ος τρόπος: Θα πολλαπλασιάσουμε τον παρονομαστή με έναν αριθμό, ο οποίος να είναι δύναμη του 2 και ο αριθμητής θα παραμείνει σταθερός.

Μ1: αριθμητής 4 x 1 = 4 και παρονομαστής 8 x 2 = 16, δηλαδή 4/16 ή
4 x 1 = 4 και 8 x 4 = 32, δηλαδή 4/32 Στα ρεμπέτικα τραγούδια δεν συναντάμε μέτρο με παρονομαστή πάνω του 8 χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι λάθος μουσικά (βλ. Κανόνα 3.)

Μ2: αριθμητής 9 x 1 = 9 και παρονομαστής 8 x 2 = 16, δηλαδή 9/16 ή
9 x 1 = 9 και 8 x 4 = 32, δηλαδή 9/32 Δεν συναντάται στα ρεμπέτικα τραγούδια (βλ. Κανόνα 3.)

[Νίκος Τριήρης]

6. Πώς μετράμε με το πόδι

Υποθέτουμε ότι έχουμε μπροστά μας μία παρτιτούρα. Το πόδι για να μετρήσει πρέπει να κινείται με σταθερή ταχύτητα ανάμεσα σε δύο θέσεις, την ψηλότερη και την χαμηλότερη, δηλαδή τη θέση και την άρση, οι οποίες δεν έχουν σχέση με την άρση και θέση του δεξιού χεριού ενός οργανοπαίχτη. Το πόσο γρήγορα θα πραγματοποιείται η κίνηση εξαρτάται από τον ορισμό της ταχύτητας μίας αξίας (συνήθως του παρονομαστή του κλάσματος-μέτρου) που βρίσκεται στην αρχή της παρτιτούρας για να ρυθμιστεί κατάλληλα ο μετρονόμος πχ 1/4=65. Αυτό σημαίνει ότι ο μετρονόμος θα χτυπήσει 65 ισόχρονες φορές σε ένα λεπτό. Ρυθμίζοντας έτσι το μετρονόμο στο 65 κάθε χτύπος που θα ακούγεται θα έχει αξία 1/4. Συνήθως βολεύει πριν ξεκινήσουμε το μέτρημα το πόδι να βρίσκεται στην άρση.

Ένας χρόνος αποτελεί τη συντομότερη διάρκεια που μπορεί να κάνει το πόδι ώστε να ξαναβρεθεί στην ίδια θέση, δηλαδή 2 κινήσεις και ισοδυναμεί με αξία ενός τετάρτου. Αν βρίσκεται στην άρση είναι η διάρκεια μέχρι να περάσει από τη θέση και να ξαναβρεθεί στην άρση, που σημαίνει πρακτικά ότι το πόδι πηγαίνει από πάνω που βρίσκεται προς τα κάτω (1η κίνηση) και πάλι πάνω (2η κίνηση).

Η διάρκεια των χτυπημάτων που χρησιμοποιούμαι για να μετρήσουμε είναι ανάλογη των αξιών τους. Πάντα πραγματοποιούμε ένα χτύπημα το οποίο ανάλογα με την αξία που θέλουμε να μετρήσουμε έχει διαφορετική διάρκεια. Έτσι ένα ολόκληρο ισοδυναμεί με ένα χτύπημα που διαρκεί τέσσερις χρόνους, το μισό (2/4) δύο χρόνους, το τέταρτο (1/4) ένα χρόνο. το όγδοο (1/8) μισό χρόνο, το δέκατο έκτο (1/16) ένα τέταρτο του χρόνου, το τριακοστό δεύτερο (1/32) ένα όγδοο του χρόνου και εξηκοστό τέταρτο (1/64) ένα δέκατο έκτο του χρόνου.

Αξία............Χρόνοι........Κινήσεις..........Κίνηση Κ(άτω) ή Π(άνω)
Ολόκληρο.......4................8...................Κ-Π-Κ-Π-Κ-Π-Κ-Π
Μισό..............2................4.............................Κ-Π-Κ-Π
1/4................1................2................................Κ-Π
1/8...............1/2..............1..................................Κ

Για τα δέκατα έκτα σκεφτόμαστε ότι όταν το πόδι πατήσει κάτω ή φτάσει στην άρση θα παραμείνει για διάρκεια δύο ισόχρονων χτυπημάτων εκ των οποίων ακούγεται μόνο το ένα. Αν έχουμε δύο δέκατα έκτα θα ακουστούν δύο χτύποι. Αντίστοιχα για τα τριακοστά δεύτερα και τα εξηκοστά τέταρτα τα ισόχρονα χτυπήματα είναι τέσσερα και οχτώ. Αυτά τα χτυπήματα βρίσκονται πάντα στην άρση ή τη θέση και όχι ανάμεσά τους. Έτσι δεν υπάρχουν χτυπήματα κατά τη διάρκεια της κίνησης από πάνω προς τα κάτω ή από κάτω προς τα πάνω για τις κανονικές υποδιαιρέσεις του ολόκληρου που είναι βασισμένες στις δυνάμεις του δύο.

[Νίκος Τριήρης]

7. Ρυθμός

Ο ρυθμός είναι μία συγκεκριμένη αλληλουχία από χτύπους, η οποία επαναλαμβάνεται καθ’ όλη τη διάρκεια μίας μουσικής σύνθεσης. Τα χαρακτηριστικά του είναι τα εξής:

1. Έχει μέτρο, δηλαδή συγκεκριμένη διάρκεια συγκεκριμένων αξιών
2. Έχει συγκεκριμένες ισχυρές και ασθενείς θέσεις
3. Βάσει αυτού γράφεται η μελωδία
4. Βάσει αυτού γράφονται οι στίχοι
5. Αποτελεί έναν χορό (ή περισσότερους), των οποίων τα βήματα βρίσκονται σε αντιστοιχία με τα χαρακτηριστικά του ρυθμού (διάρκεια, δύναμη, επανάληψη)

Όλες σχεδόν οι μουσικές συνθέσεις έχουν μέτρο αλλά όχι απαραίτητα και ρυθμό. Για παράδειγμα πολλές συνθέσεις της κλασσικής μουσικής δεν έχουν ρυθμό και επομένως δεν χορεύονται, τουλάχιστον κατά συστηματικό και επαναλαμβανόμενο τρόπο. Κάθε ρυθμός - χορός έχει το δικό του μοναδικό μέτρο πχ. ο Χασάπικος έχει μοναδικό μέτρο το 4/4. Κάθε μέτρο όμως μπορεί να αντιστοιχεί σε περισσότερους από έναν ρυθμούς – χορούς, οι οποίοι θα διαφέρουν ως προς τις αξίες που έχουν ή/ και τη δύναμη των αξιών αυτών πχ. στα 9/8 υπάρχει ο Παλιός Ζεϊμπέκικος, το Πεταχτό Ζεϊμπέκικο, ο Καρσιλαμάς και άλλοι.

Κάθε ρυθμός μπορεί να γραφτεί και με άλλα ισάξια μέτρα στην παρτιτούρα. Αυτό δεν είναι λάθος μετρικά παρά μόνο ρυθμικά, διότι ο απλοποιημένος ρυθμός δεν αποτελεί πιστή απεικόνιση του ρυθμού που παίζουμε και ακούμε (βλ. Παρακάτω Απλοποίηση)

[Νίκος Τριήρης]

8. Αντιστοιχία Ρυθμού - Χορού – Στίχου - Μελωδίας

Η μελωδία των τραγουδιών ακολουθεί τις αξίες του ρυθμού και όλα τα χαρακτηριστικά τους (διάρκεια, δύναμη) τροποποιώντας τις αναλογικά προκειμένου να αναπτυχθεί η μελωδική γραμμή του κομματιού πχ. αντί για 1/8 παίζονται 2 νότες με αξία 1/16 η κάθε μία ή 4 νότες με αξία 1/32 η κάθε μία κλπ

Μία αυτοτελής φράση των στίχων, που να βγάζει το μικρότερο δυνατό ολοκληρωμένο νόημα χωρίς κομμένες λέξεις ολοκληρώνεται ανάλογα με το ρυθμό ανά συγκεκριμένο αριθμό μέτρων . Επίσης οι συλλαβές που έχουν τον τονισμό των λέξεων στους στίχους συμπίπτουν με τις ισχυρές θέσεις του ρυθμού. Για να επιτευχθεί αυτό το αποτέλεσμα χρησιμοποιείται πολλές φορές επιμήκυνση ή συγκοπή φωνηέντων και συλλαβών. Όταν τα λόγια τελειώνουν πριν την παρέλευση των ορισμένων χτυπημάτων παίζουν τα όργανα για να καλύψουν το κενό και τα λόγια ξαναμπαίνουν στην αρχή του επόμενου μέτρου πχ βλ. Χασαποσέρβικος.

Τα βήματα του χορού είναι πλήρως συντονισμένα με το ρυθμό και τις ισχυρές θέσεις. Επίσης τα βασικά βήματα κάθε χορού ολοκληρώνονται με την παρέλευση ενός μέτρου. Όπως συμβαίνει και στη μελωδία και το στίχο ενδέχεται ο χορός να χρησιμοποιεί και κατ’ αναλογία περισσότερες κινήσεις για να γίνουν οι διάφορες φιγούρες ή για να τονιστεί ο χαρακτήρας του χορού πχ. στο Χασάπικο, που έχει μέτρο 8/8 (=4/4) υπάρχουν για κάποια όγδοα δύο κινήσεις, οι οποίες έχουν διάρκεια 1/16 η κάθε μία.

Υπάρχει πλήρης και κατ’ αντιστοιχία συμπόρευση μεταξύ ρυθμού - χορού - στίχου - μελωδίας σε τέτοιο βαθμό που το ένα να εξαρτάται από το άλλο σε σημείο που να θεωρούνται ένα και το αυτό, με μόνη διαφορά ότι αποτελούν διαφορετικά μέσα έκφρασης. Έτσι το κάθε στοιχείο από αυτά επηρεάζει αλλά και εξαρτάται από το άλλο.

Επομένως το μέτρο ενός ρεμπέτικου τραγουδιού είναι το μέτρο του ρυθμού του τραγουδιού.

[Νίκος Τριήρης]

9. Πώς φτιάχνονται οι ρυθμοί

Η ανάλυση του ρυθμού είναι αποτελεσματικότερο να γίνεται με μετρικά και ρυθμικά σχήματα. Τρεις είναι οι τρόποι που μπορεί να κατασκευαστεί ένας ρυθμός:

1. Τα ανεξάρτητα Μετρικά Σχήματα (2 και 3)
2. Τα Ρυθμικά Σχήματα και
3. Συνδυασμός Ρυθμικών Σχημάτων και των μετρικών σχημάτων 1 ή 2 ή 3.

Τα Μετρικά Σχήματα στο ρεμπέτικο απαρτίζονται από διαδοχικά ισάξια χτυπήματα, ανεξάρτητα από τη διάρκειά τους πχ. τέταρτα ή όγδοα. Αυτά μπορεί να είναι όλοι οι ακέραιοι αριθμοί ξεκινώντας από το 1, γιατί στο μηδέν δεν υπάρχει ήχος. Ανεξάρτητα ονομάζονται όταν δεν προέρχονται από πρόσθεση άλλων.
Έτσι το πρώτο μετρικό σχήμα, το οποίο αποτελεί βάση και σημείο αναφοράς είναι το 1: η μονάδα. Από μόνο του δε δηλώνει κάτι παρά μόνο όταν παιχτεί το δεύτερο (επόμενο) χτύπημα. Αν δεν παιχτεί το επόμενο χτύπημα δεν ορίζεται διάρκεια για το πρώτο. Η μονάδα μετατρέπεται σε ανεξάρτητη μόνο αν προστεθεί σε ρυθμικό σχήμα.
Επομένως το πρώτο ανεξάρτητο μετρικό σχήμα είναι το 2 (χτύποι), διότι δεν αποτελεί 1+1 αφού το 1 από μόνου του δεν είναι ανεξάρτητο. Γι αυτό και ο μικρότερος δυνατός αριθμητής στο κλάσμα του μέτρου είναι το 2. Δεν μπορεί να προκύψει από άλλο τρόπο άθροισμα ακέραιων αριθμών μεγαλύτερων του μηδενός.
Το αμέσως επόμενο είναι το 3 (χτύποι), το οποίο είναι ανεξάρτητο, διότι δεν μπορεί να προκύψει από 2+1 ή 1+2 για τον ίδιο λόγο (Η μονάδα δεν είναι αυθύπαρκτη).
Όλοι οι υπόλοιποι αριθμοί-μετρικά σχήματα δεν είναι ανεξάρτητα γιατί αναλύονται προσθέτοντας το 2 και το 3 πχ το 4 (χτύποι) μπορεί να παιχτεί ως 2+2, το 5 ως 3+2 ή 2+3, το 6 ως 2+2+2 ή 3+3 το 7 ως 3+2+2 ή 2+3+2 ή 2+2+3, το 8 ως 2+2+2+2 ή 3+3+2 ή 3+2+3 ή 2+3+3 κλπ.

Τα Ρυθμικά Σχήματα είναι όλοι οι ρυθμοί - χοροί που υπάρχουν και δεν προέρχονται από μετρικά σχήματα. Πρακτικά είναι όλοι οι ρυθμοί, οι οποίοι δεν παίζονται χτυπώντας διαδοχικά και ισάξια τόσες φορές όσες ορίζει ο αριθμητής του μετρικού κλάσματος πχ. ο Καλαματιανός (3+2+2), ο οποίος δεν είναι ρυθμικό σχήμα, είναι ρυθμός που προέρχεται από τα μετρικά σχήματα 2 και 3, ενώ ο Τσάμικος (6/8), ο οποίος αποτελεί ρυθμικό σχήμα, δεν παίζεται χτυπώντας έξι διαδοχικά και ισάξια χτυπήματα, 2+2+2 ή 3+3. (βλ. Τσάμικος)

Στο Συνδυασμό των Ρυθμικών και των Μετρικών Σχημάτων 1 ή 2 ή 3 ισχύουν τα ακόλουθα:

1. Ένα ρυθμικό σχήμα μπορεί να αποτελέσει μέρος ενός άλλου ρυθμού είτε αυτούσιο είτε «τεντωμένο» (παρατεταμένο) στο χρόνο.
2. Τα μετρικά σχήματα 1 (μονάδα) ή 2 ή 3 θα έχουν την αξία (του παρονομαστή) του ρυθμικού σχήματος.
πχ. ο Μπάλος 4/8 παρατεταμένος (=δύο μέτρα Μπάλου) έχει αξία 4/8 + 4/8 = 8/8 + το μετρικό σχήμα 1 (/8, διότι έχουμε Μπάλο που είναι 4/8) = 9/8 σε αξία και Παλιό Ζεϊμπέκικο σε ρυθμό.(βλ Μπάλο και Παλιό Ζεϊμπέκικο)

Το σκεπτικό προσδιορισμού των συστατικών μερών αναλύεται σε κάθε ρυθμό ξεχωριστά.